Fransa Ermeni Toplumu ve Türkiye: Propaganda ve Lobicilik

Dr. Samim AKGÖNÜL
Giriş
Bu yazıyı yazarken karşıma bazı terminolojik güçlükler çıktı, örneğin makalenin konusu olan toplumu isimlendirmede. [i] Önümdeki seçenekler şunlardı: Fransa Ermenileri, Fransız Ermenileri, Fransız Ermeniler, Ermeni Fransızlar, Fransa Ermeni topluluğu, Fransa Ermeni Toplumu. Bu yazıda en sık kullanılan terim sonuncusudur. Elbette bu seçim eleştirilebilir, Fransa’da Anayasal olarak toplumların, diğer bir değişle cemaatlerin bulunmadığı bilinmektedir. Ancak yazının amacı, de jure olmasa da de facto cemaatlerin bulunduğu tezinden hareketle, bu cemaatin işleyiş mekanizmasını incelemek olduğundan bu tercih yapılmıştır. Kaldı ki diğer terimler bizi ilgilendiren bireylerin Fransızlıkla Ermenilik arasında bir ayırım yaptıkları intibasını uyandırabilir. Oysa durum böyle görünmemektedir. Fransız Ermenileri’nin en ünlülerinden biri olan Charles Aznavour “kendimi 100 % Fransız, 100 % Ermeni hissediyorum” diyebilmektedir. [ii] Böyle birşeyin mümkün olup olmadigini psikologlara birakarak bize bu duyguya uygun olarak yazmak kaliyor. Aşagidaki makaleyi okurken bu iki güçlügü göz önünde bulundurmak gerekmektedir.
Türkiye’nin Ermeni sorunu olarak adlandırabileceğimiz bir sorunu var mıdır ? Bu sorunun cevabı bakış açısına, tarihteki dönemlere veya Ermeni sorunu kavramına yüklenen anlama göre değişebilir. Ancak, diaspora olarak adlandırılan, ve Ermenistan dışında yaşayan Ermeni kökenli başka ülke vatandaşları için Türkiye sorunu olarak tanımlayabileceğimiz bir problemler dizisinin olduğu tartışılmaz. Elbette burada bahsettiğimiz cemaatlerdir ve bireyler bazında bu konuya daha soğuk kanlı, daha barışçıl ve hatta daha ilgisiz yaklaşanlar da vardır. Gene de son analizde Ermeni diasporasının Türkiye devletinin varlığına, prensiplerine, toprak egemenliğine ve seyrek de olsa bu devletin vatandaşları olan Türklere karşı bir tutum içerisinde olduğu da bir kuşku götürmez. Bu tutumun millî bir politika olduğunu söylemek de mümkündür. Bahsi geçen politikayı tarif etmek ilk bakışta kolay olabilir. Bütün diasporanın kilitlendiği nokta “soykırım”ın Türkiye Cumhuriyeti Devleti tarafından resmi olarak tanınmasıdır. Diasporayla özdeşleşmiş olan hemen hemen bütün kurumların enerjilerinin büyük bir kısmı bu konuya odaklanmıştır. “Soykırım” kavramının Türkiye tarafından tanınması için sarf edilen ve kısaca lobicilik olarak nitelendirebileceğimiz bu büyük çabanın “katmerli” sonuçları olması kaçınılmazdır. Bu durum Ermenistan’ın bağımsız bir devlet olarak uluslararası sahneye çıkışından beri daha da karmaşık bir hal almıştır. Bu lobiciliğin kademeli etkilerini şöyle sıralayabiliriz :

- Türkiye üzerindeki etkileri ki bunlar Türkiye’nin devlet politikası üzerine olan etkileri ve Türk kamuoyunun Ermenilere bakış açısına olan etkileri olarak ikiye ayrılabilir.
- Ermenistan üzerindeki etkileri. Ermenistan’ın özellikle Türkiye’ye karşi tutumu ve politikalarini diasporanin tutumu etkilemektedir. Ancak yakindan bakildiginda diaspora içindeki ‘şahinler’ olarak nitelendirebileceğimiz bir grubun Ermenistan’ın Türkiye politikasını fazla yumuşak bulduğunu da belirtmek gerekir.
- Batı devletleri (Avrupa ve ABD) ve batı kamuoyu üzerine olan etkileri ki lobiciliğin en önemli sonuçları bu alanda görünmektedir. Bazı batı devletlerinin ve yine bazı uluslararası kurumların “soykırım”ı tanımaları bu etkininin sadece görünen kısmı olup, bizce asıl önemlisi batı kamuoyunda yıllar boyunca yaratılan Türkiye ve daha da vahimi Türkler aleyhine yaratılan atmosferdir.
- Ve son olarak diasporaya etkileri. Bu şiddetli lobicilik faaliyetlerine Ermenistan’da yaşamayan Ermenilerin tepkisini ölçmek bir hayli zordur, ancak iki türlü duygunun varligindan söz edebiliriz. Bunlardan birincisi kelimenin tam anlamiyla (kelimelerden korkmanin geregi yok) nefrettir. Türkiye ve Türkiye’yle ilgili olan herşeye duyulan ve kolayca dile getirilen bir nefret. Ancak bu duygunun tek oldugunu söylemek haksizlik olur. Günlük yaşamda Ermeni diasporasina mensup münferit ilişkilerde Türkler’e karşi samîmi duygular besleyen, Türk karşiti propagandaya tepkilerini dile getiren, konuya biraz nostaljik de olsa barişçil bir söylemle yaklaşanlarin sayisi da az degildir. Bu çerçevede bir noktaya dikkat çekmek gerekmektedir. Ayni kişiler degişik ortamlarda, degişik olaylar karşisinda ve degişik muhataplarla farkli, hatta zit söylemler telaffuz edebilmektedirler ki bu son derece dogaldir. Bu yüzden konuya manichéen bir bakiş açisiyla yaklaşmak son derece yanliş olur.
Bu yazida Ermeni topluluklarinin en önemlilerinden ve en etkililerinden olan Fransa Ermeni cemaatinin Türkiye’ye bakış açısını irdelemeye çalışacağız. İlk olarak bu topluluğu tanıttıktan sonra cemaatin ileri gelenlerinin lobicilik faaliyetlerini analiz edeceğiz ve Fransa Ermenileri’nin düzenli yayınları ışığında bu topluluğun Türkiye’ye ve Türk halkına olan duygularını ölçmeye çalışacağız.



Fransa Ermeni Toplumu

Dünyadaki bütün Ermeni asıllıların toplamı 6,5 milyon olarak tahmin edilmektedir. Görüldüğü gibi son derece küçük sayılabilecek bu milletin en azından Batı Dünyası’ndaki tanınma oranı büyüklüğü ile ters orantılıdır, bu da konumuz olan propagandanın ne kadar başarılı olduğunu göstermektedir. Ermenilerin aşağı yukarı 5 milyonu eski Sovyetler Birliği ülkelerinde yaşamakta ve yaklaşık 3,5 milyonu 1991’den beri Ermenistan vatandaşidirlar. Geriye kalan 1,5 milyon Ermeni diasporasini oluşturur. Diasporanin odaklandigi en önemli ülke Amerika Birleşik Devletleri olmakla birlikte (800 000 kişi) Avrupa’daki en önemli topluluk Fransa’da bulunmaktadır. Günümüzde Ermeni asıllı Fransız vatandaşlarının sayısı 350 000 ilâ 400 000 arasında tahmin edilmektedir. Ayrıca 1991’den beri Ermenistan’dan göç devam etmekte ve Fransa, ABD ile birlikte, en önemli göç ülkelerinden biri olarak karşimiza çikmaktadir. [iii] Bu tabloya Lübnan ve Kibris gibi bazi Orta Dogu ülkelerini de eklemek gerekir ki sayica küçük de olsa Lübnan Ermeni azinliginin özellikle 1980’lerde Asala vasıtasıyla adını duyurduğunu gözden kaçırmamak gerekir.
Fransa Ermenilerinin büyük bir kısmı Paris ve çevresinde yaşamaktadırlar. 1930’lu yıllardan beri bazı Ermeni yerleşim birimleri ortaya çıkmıştır, yoğun olarak bulundukları en önemli yerler olarak Alfortville, Maisons-Alfort ve Issy-les-Moulineaux gösterilebilir. Ayrıca Marsilya ve Lyon gibi büyük şehirlerin etrafında da çeşitli Ermeni grupları yaşamaktadır.
Ermeni çağdaş millî mitolojisinde Fransa’nın ayrıcalıklı bir yeri olduğu tartışılmaz. 1914’den önce sadece 4 000 Ermeni barındıran bu ülkenin [iv] bu gün 400 000 Ermeni asıllı vatandaşı olması bunun kanıtıdır. Fransa’ya göç 1915’den itibaren başlamiş, Ermenistan’ın Sovyetler Birliği’ne katılması, Fransa’nın Ermeni asıllı Osmanlı vatandaşlarının yoğun olduğu Adana bölgesinden çekilmesi (1921) ve Sèvres Antlaşması’nın Lausanne Antlaşması’yla kadük olması (1923) ile devam etmiştir. Ermeniler için Fransa bir sığınma devletidir. Birçok araştırmacı Ermeni diasporasının ‘doğum belgesinin’ 1915 olayları ve ‘doğum yerinin’ Fransa olduğu konusunda birleşmektedirler.
1925 ile 1938 yıları arasında 63 000 Ermeni Suriye’den, Lübnan’dan, Türkiye’den, Yunanistan’dan ve Sovyet Ermenistan’dan Fransa’ya göç etmişlerdir. Fransa seçimi 19. yüzyildan beri bu ülkede aktif olarak bulunan bir Ermeni ticaret kolonisinin bulunmasina ve Ermenilerin sürgüne gittikleri Suriye ve Lübnan’daki Fransız varlığına bağlanabilir.
Fransız Ermenileri’nin tarihinde ilginç ve acılı bir tecrübe İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra yer alır. 1945’den sonra Stalin Ermeni diasporasının Sovyet Ermenistan’ına dönüşüne izin verir. Amaç Ermenistan’ın nüfusunu yükseltip Türkiye’den toprak talebine bahane hazırlamaktır. Bu çerçevede bütün dünyadan 100 000 Ermeni Ermenistan’a bir ütopyayı gerçekleştirmek için (İsrail gibi) isteyerek göç eder (NERKATH/ Geri dönüş). Bunların arasında 7 000 Fransız Ermenisi de bulunmaktadır. Bu tecrübe tam bir hüsranla sonuçlanmış ve gidenlerin çok büyük bir kısmı geri dönmüşlerdir. Kısacası Fransa ikinci defa bir sığınma ülkesi olmuştur. Ermenistan’ı bu terkediş Ermeni toplumunda bir bölünmeye sebep olmuştur. Diaspora ve Ermenistan’daki Ermeniler biraz daha uzaklaşmiş, siyasi farkliliklar daha da göz önüne çikmiştir. Ermenistan’dakiler daha çok Hınçak ve Ramgavar gibi partilere yakınken (Sovyet yanlısı), diasporada, özellikle Fransa’da, Taşnak partisi sempatizanlari öne çikmiştir (Sovyet karşiti). Bu bölünme diaspora ile Sovyet Ermenistan ilişkilerini germiş, uzun süreli ideolojik bir rekabet ortaya çikmiştir. Bu rekabetin Ermenilerin Türkiye’ye bakış açısı ve Türkiye’ye karşi yürütülen politikalar açisindan önemi büyüktür. 20. Yüzyilin ikinci yarisi boyunca diaspora Ermenileri Türkiye’ye karşi daha ‘şahince’ bir tutum göstermişlerdir. Bu durumda Sovyet Ermenistan’ın politikalarında serbest olmamasının da payı vardır.
Ermenistan’a giden Fransız Ermenileri’nin Fransa’ya dönüşü ile birlikte, Fransiz Ermeni cemaatinin etnik görünümü de degişmeye başlamiştir. 1950’lerin başindan itibaren Filistin ve Dogu Avrupa Ermenileri ve 1975’den sonra Lübnan savaşindan kaçan Ermeniler, Iran Islam devriminden kaçanlar ve Türkiye’deki 1980 askeri darbesinden sonra Fransa’ya göç edenler, ayrıca Fransa’nın göçmen aileleri birleştirme politikasıyla bu ülkeye gelen Ermeniler, Fransız Ermeni cemaati için adeta bir taze kan olmuşlardır. 1980’lerde artık 1915 göçünün yarattığı cemaat değişmiş, genişlemiş ve çeşitlenmiş bir görünüm almıştır.
1988’deki büyük deprem, batıya göçü tekrar canlandırmış ve Sovyet Ermenistan’ının çöküşünden itibaren gene batıya ve özellikle Fransa’ya göç hızlanmıştır. Görüldüğü gibi Fransa Ermenileri tek bir kültür, tek bir coğrafi köken ve hatta tek bir dini inanış göstermemektedirler : « Ermeni kökenli Fransızları ayıran çok büyük farklılıklar vardır... Fransız orta sınıfı içinde erimiş Lübnan, İran, İstanbul kökenli Ermenice konuşan ama aynı zamanda kozmopolit olan Ermeni burjuvazisi... ; işçi sınıfından Türkçe veya Kürtçe konuşan Anadolu Ermenileri ki bunların çoğu muhafazakar Hıristiyan olup, geçmişleriyle ilgileri kalmamıştır ve Arnouville, Alfortville, Issy-les-Moulineaux gibi banliyö şehirlerinin sosyal kontlarında sıkışıp kalmışlardır; Beyrut, Şam, Cezayir gibi önemli Ermeni şehirlerinden gelen ‘eski’ Ermeniler ki bunlar da kimliklerine ve dillerine çok bağlı ve ‘Ermeni davası’nın militanlarıdırlar ». [v]
Bu bölünmüşlük durumunun Türkiye açısından önemli bir sonucuna dikkati çekmek gerekir. Dışardan, daha doğrusu Türkiye’den görünenin aksine, Fransa Ermenileri soydaşlarinin Fransiz toplumu içinde gereginden fazla eridiklerini, kimliklerini kaybettiklerini ve en önemlisi yeterince Ermeni davasina angaje olmadiklarini düşünmektedirler. Aşagi yukari 350 000 Ermeni asilli Fransiz’ın içinde sadece 5 ilâ 20 bininin Ermeniliğe bağlı kaldığını iddia etmektedirler. Fransa Ermenileri’nin yayınladığı süreli yayınlar aracılığıyla 5 ilâ 10 bin Ermeni, Ermenistan, Karabağ ve diaspora ile ilgili haberleri takip etmekte ve sadece çok azı günlük hayatlarında Ermenice’yi kullanmaktadırlar. Ermeni okullarındaki çocukların sayısı toplam 2 000’i geçmemektedir. [vi]
Ermeni cemaatinin ileri gelenlerinin en büyük korkusu genç Fransız Ermenilerinin ‘dava’dan kopması, “soykırım”ı unutması, ve Ermenistan ile ilgilerini kesmesi olarak görünmektedir. Bütün azınlık gruplarının korkulu rüyası olan asimilasyon bu cemaatte de doğal olarak mevcuttur. Bu tehlikeye karşı alınan en önemli önlem, kurumlaşma, propaganda, ve dernekleşme olarak görünmektedir. Gerçekten de Fransız Ermenilerinin sıkı olarak nitelendirilebilecek bir dernek ve yayın ağı olduğunu belirtmek gerekir.
1920’lerden itibaren bütün göçmen gruplarda görüldüğü gibi, Ermeniler de Osmanlı İmparatorluğu’ndaki bütün dernek, siyasal gruplaşma, kilise gibi kurumlarini yeni ülkelerine, yani Fransa’ya taşimişlardir. Kiliselerin yaninda en önemli devamlilik siyasal partilerde görülmektedir. Bu partilerin en önde gelenleri arasinda aşagidakileri sayabiliriz :
- Hinçak Partisi Marksist ve popülisttir. Sovyet Ermeni Cumhuriyeti’nin yanında yer alır, bu yüzden Fransa’daki etkisi kısıtlıdır.
- Taşnak Partisi ya da ‘Ermeni Devrimci Federasyonu’ 1914’den önceki Ermeni faaliyetlerinin önde gelen partilerindendir. 1918-1920 arasında Ermenistan Cumhuriyeti’nin yöneticileri bu partidendirler. Ermenistan’ın sovyetleşmesinden sonra üyelerinin çoğu sürgüne gitmiş ve faaliyetlerini diasporada sürdürmüşlerdir. Bugün de en geniş Ermeni siyasal hareketi Taşnak olarak görülmektedir.
- Ramgavar Partisi ise Ermenilerin liberal burjuva kesimini temsil etmektedir. Daha çok elit ve zengin tabakaya hitap eder. Ermeni Genel Yardımlaşma Birliği isimli kurum bu partiye bağlıdır.
1930’lardan itibaren, bu partilere bağlı olarak, Osmanlı İmparatorluğu’nda bulunan bütün Ermeni teşkilatlari Fransa’ya taşinmiştir. Bu teşkilatlarin ki bir çogu yardimlaşma dernekleridir, Ermeni kimliginin Fransa’da korunmasındaki katkıları yadsınamaz. [vii]
Bu dernek ağında en başarılı olan Taşnak Partisi olarak görülmektedir. Partinin Paris’teki merkezi aynı zamanda birçok derneğin de merkezi durumundadır, bunlardan en önemlileri ‘Nor Seround’ [viii] ve ‘Fransa Ermenileri’nin Mavi Haçı’dır. [ix] Gene bu merkezde ‘Ermeni Kültür Evi’ [x] , Genç Taşnaklar Hareketi (ki Hayastan isimli bir yayin organlari vardir), ‘Ermeni İzcileri’, [xi] gibi teşkilatlanmalar görülebilir.
Siyasi plandaki iki başlilik, dernekler bazinda da görülmektedir. Taşnak Partisi’nin rakibi Hınçak Partisi’nin de etrafında birçok dernek bulunmaktadır. Bu Sovyet yanlısı Parti’nin kuruluşlari, Ermenistan kuruldugundan beri diger derneklere yaklaşmaya başlamişlardir. Bu kuruluşlarin başlicalari ‘Kızıl Haç’ (ki Mavi Haç’ın rakibidir), ‘Fransız Ermeni Gençliği Hareketi’ (Mouvement de la Jeunesse Arménienne de France, J.AF.), ‘JAF yanlısı İzciler Organizasyonu’ (Organisation des Scouts jafistes) olarak belirtilebilir. JAF Fransa’nın kurtuluşu sırasında kurulmuştur, bu dönemde Fransız Komünist hareketinin ne kadar güçlü olduğu göz önünde bulundurulursa Hınçak’ın bu dönemdeki önemi daha iyi anlaşılabilir. 1948’den itibaren Décines, Lyon, Valence, Paris, Alfortville, Sevran gibi şehirlere yayilmiştir. Ancak daha çok Sovyet Ermenistan’ı ile ilgilendiği için diasporada çok büyük bir yankı uyandırmamıştır. Dernek iki bölümden oluşur, daha yaşlıların bulunduğu Fransa Ermenileri Fransız Kültür Birliği (Union Culturelle Française des Arméniens de France) ve daha gençlerin bulunduğu adı geçen JAF. Özellikle 1960’lara kadar bu iki derneğin düzenlediği balolar, tiyatro gösterileri vb. bütün Ermenilere hitap etmekteydi.
Son olarak Ramgavar Partisi’nin etrafındaki dernekleri belirtebiliriz. Elit tabakasının partisi durumunda olan bu partinin en önemli kuruluşu ‘Ermeni Yardımlaşma Genel Birliği’dir (Union Générale Arménienne de Bienfaisance U.G.A.B.). Oldukça eski bir dernek olan bu kuruluş (1906’da Kahire’de kurulmuştur), 1910’lu yıllardan beri Marsilya’da faaliyet göstermektedir. Bütün Avrupa’da 22 000 üyesi vardır ve son derece güçlü bir mali yapıya sahiptir. 1990’larda sermayesinin 700 milyon Frank’a ulaştigi söylenmektedir. Bu servet sayesinde birçok okul ve kültür merkezini de işletmektedir. Ayrica biri Suriye’de diğeri ise ABD’de olmak üzere iki de tatil kampı her yaz bu dernek tarafından düzenlenmektedir. Ermenistan ile ilişkileri oldukça güçlüdür. Ramgavar Partisi’nin görüşüne göre Sovyet Ermenistan’ı Türkiye’ye karşi en büyük güvenceydi, 1989’dan sonra da mali kaynaklarının büyük bir bölümü gene Türkiye’ye karşi güçlü bir Ermenistan’ın yapılandırılması için kullanılmaktadır. Kısacası bu partinin ve etrafındaki derneklerin kaynaklarının büyük bir kısmı Ermenistan’a yönelmekte ve diasporayı ihmal etmektedir. Gene de Fransa’daki 5 şubesiyle (Marsilya, Lyon, Vienne, Valence ve Paris) UGAB Fransa Ermenileri’nin zengin tabakasına hitap eder, Paris’teki Ermeni Etütleri Kütüphanesi (ki 30.000 cilt belge bulunmaktadır) gene bu dernek tarafından işletilmektedir. Ayrıca Raimcy’de bulunan Tebrotzassère Ermeni Okulu, Paris’teki Ermeni Öğrenciler Evi ve Manukyan Kültür Merkezi yine bu derneğe bağlıdır.
Bütün adı geçen siyasi partiler ve bunlara bağlı dernekler Fransız Ermenilerinin sosyal yaşam çevrelerini oluşturmaktadırlar. Aralarında ideolojik ayrılıklar olsa da hepsini birleştiren nokta zaten çok küçük olan bu milletin diasporada kaybolmasını önlemektir. Hepsi, kendi çaplarında, sosyal faaliyetlerin yanında de facto birer propaganda kurumları haline gelmişlerdir. Söylemek istediğimiz bu derneklerin sosyal faaliyeterinin yanında Ermeni cemaatinin Fransa’daki görünürlüğüne de (visibilité) katkısının yadsınamaz olduğudur.
Genç nesillerin bu dernek faaliyetlerine aktif olarak katılmaya devam ettikleri gözlemlenebilir. Ancak bu faaliyetlerin mahiyetinde ve derneklerin doğasında bir değişiklik olduğu da yadsınamaz. Bütün göçmen topluluklardaki gibi, ki bu Fransa’daki Türkler için de geçerlidir, üçüncü ve daha genç nesillere mensup olanlar ‘anavatan’ kavramından uzaklaşıp kendi vatanları olarak gördükleri doğdukları ülkeye odaklanmaktadırlar. Anavatana olan bağlılık sürse de göç kavramı sulanmakta, faaliyetler her geçen gün yaşanılan ülkeye yönelmektedir. Bu durum Fransız Ermenilerinde de görülebilir. Yeni dernek faaliyetleri buna bir örnektir. Fransa’da adı geçen partilere bağlı olmadan çalışan 300’den fazla Ermeni derneği bulunmaktadır. Bu noktada Fransa’da sivil toplum örgütlerinin çok güçlü ve yaygın olduklarını da vurgulamak gerekir. Bu dernek ağı her meslek ve sosyal kategoriyi içine alacak şekilde gelişmiştir. Partilere bağlı derneklere bir tepki olarak doğan bu kuruluşlar kültürel, sosyal ve mesleki faaliyetlerin yanında dolaylı olarak lobicilik aktivitelerine de katkıda bulunmaktadırlar. Yardımlaşma dernekleri, spor klüpleri, dans grupları, kültür dernekleri ve mesleki birlikler bu ağı oluştururlar. İki önemli meslek kuruluşunu belirtmemiz gerek: ‘Fransa Ermeni Doktorlar Birliği’ ve ‘Ermeni Mesleklerarası Grubu’.
Bu listeye eklenmesi gereken birkaç kuruluş daha vardir. 1975-1985 arasi, yani Ermeni teröristler Türkiye karşiti cinayetlerini sürdürürken kurulan ve terörist faaliyetlere destek olma, bu faaliyetlerin lehine kamuoyu oluşturma amacini güden dernekler de göz ardi edilmemelidir. ‘Ermeni Milli Hareketi’ (Mouvement National Arménien, M.N.A), Fransız Ermeni Dayanışması (Solidarité Franco-Arménienne) ve Toprak ve Kültür Derneği (Terre et Culture) bunlardan bazılarıdır. Bu son dernek oldukça geniş bir ağa sahiptir. 1977’de terörizme destek vermek için Ermeni militanlarca kurulan derneğin bugün Fransa’da 250 üyesi bulunmaktadır, ayrıca İsviçre’de, İngiltere’de, Arjantin’de, Ermenistan’da ve ABD’de şubeleri vardir. 1991’den beri bu dernekler Union Internationale des Organisations Terre et Culture (UIOTC) isimli bir federasyonda birleşmişlerdir. Siyasi partilerden bagimsiz olan bu dernek, 1990’larda ‘Ermenistan’a dönüş’ için çalışmaktadır.
7 Aralık 1988’de Ermenistan’da yaşanan büyük deprem yeni apolitik inisiyatiflerin dogmasina vesile olmuştur, bütün diaspora, özellikle Fransiz Ermenileri, 530 000 evsiz Ermeni’ye yardım için çeşitli organizasyonlar yapmış, dernekler kurmuşlardır. Bu olay diaspora Ermenileri’nin ‘yeniden uyanışları’ olarak nitelendirilmektedir. Fransa’da yardım için bir düzine dernek harekete geçmiştir, bunlar içinde ‘Croix Bleu des Arméniens de France’ gibi eski dernekler olduğu gibi, ‘Aznavour Pour L’Arménie’, ‘SOS Arménie’ gibi yeni kurulan dernekler de vardır. Özellikle sanatçı Charles Aznavour’un önderliğinde kurulan ‘Aznavour pour L’Arménie’ 1989’dan beri son derece faal bir şekilde çalişmiş ve Fransiz kamuoyunda Ermenistan’a karşi bir sempatinin uyanmasinda büyük rol oynamiştir.
Fransiz Ermenilerinin hayatinda Ermenistan’la ilgili son 15 yılda önemli gelişmeler olmuştur. 1988 depremi, 23 Eylül 1991’de bağımsız Ermenistan’ın ilanı ve Azerbaycan ile yaşanan Dağlık Karabağ sorunu bunların arasında sayılabilir. Ermenistan’ın kuruluşu Fransız Ermenilerinde yeni bir bölünmeye yol açmıştır. Bir kısmı Ermenistan’ın yaşamak için komşusu Türkiye ile yakınlaşması gerektiğini düşünüp, bir Realpolitik duruşu savunurken, diğer bir kısım ne olursa olsun Türkiye ile hiçbir şekilde ilişkiyi onaylamamakta, ve Ermenilerin milli davası olan “soykırım”ın tanınmasını her türlü yakınlaşmaya önkoşul olarak görmektedir.
Ermenistan’ın siyasi geleceği ile ilgili bölünmeyi önlemek için 1991’de Paris’te ‘Ermeni Dernekleri Forumu’ isimli bir kuruluş meydana getirilmiştir. [xii] Amaç kilise, siyasi partiler ve bu partilerin etrafindaki eski derneklerin artik cevap veremedigi Fransiz Ermenilerini canlandirmaktir. Günümüzde 1988 depreminden sonra kurulmuş 60 kadar Ermeni dernegi bu foruma üyedir. Forumun kuruluşunda üç ana amaç güdülmektedir. Birincisi Fransiz Ermeni toplulugunu resmi olarak temsil edecek bir kurum yaratmak olarak tanimlanabilir. Gerçekten de Fransiz siyasal sistemi Türk siyasal sistemine benzer bir şekilde cemaatler üzerine degil kişiler üzerine kurulmuş oldugu için bugüne kadar Ermeni toplumunu resmi olarak temsil eden bir kurum olamamiştir. Ancak 1990’lardan itibaren Fransa’daki çeşitli gruplar, ki bunlarin başinda Cezayir, Tunus, Türkiye gibi ülkelerden gelen göçmen gruplari bulunmaktadir, bu tip cemaatleşme imkanini bulmuşlardir. Ayni örnegi takip ederek Fransiz Ermenileri de bu Forumla cemaatleşme cabasi içinde görülmektedirler. Bu çabalarin lobicilik faaliyetlerini güçlendirecegi açiktir. Bu güçlenmenin en büyük kaniti Fransiz Parlamentosu’ndan geçen “Ermeni Soykırımı” Kanunu’dur. Kısa bir gelecekte bu forumun ABD’deki National Assembly of Armenians kadar güçleneceği düşünülebilir. Bu açıdan bakıldığında Forumun ‘Ermeni Davası’na, “soykırım”ın tanınması, Ermenistan Fransa ilişkileri gibi konularda Fransa’da güç kattığı söylenebilir. [xiii] Forumun ikinci amacı Fransa Ermeniliği’ni sürdürebilmektir. [xiv] Hakikaten de Türkiye’den görüldüğünün aksine Fransa Ermenileri’nin en büyük korkularından biri asimilasyondur. Bu asimilasyon Ermeni ileri gelenlerinin gözünde ‘dava’nın terk edilmesi anlamına gelmektedir. Bu yüzden de Ermeniliği koruyacak her türlü çalışma takdir toplamaktadır. Gene Ermeni entelektüellerinin gözünde Fransa’da ünlü olmuş bir Ermeni asilli Fransiz’ın hayattaki amaçlarından biri ‘Ermeni Davası’na faydalı olmak olmalıdır. Les Nouvelles D’Arménie isimli dergide yapılan bütün röportajlar bu konu üzerinde dönmekte, Ermeni olduğunu açık ve net bir şekilde ilan etmeyenler kötü gözle görülmektedir. Mesela asıl ismini kullanmayan Ermeni asıllı ünlü Fransız sinema yönetmeni Henry Verneuil’ün Ermeniler’in Osmanı İmparatorluğu’ndan Marsilya’ya göçünü konu eden Mayrig isimli filmini cemaatin baskısıyla çektiği bilinen bir gerçektir. Bu açıdan bakıldığında Ermeni ileri gelenlerinin gözünde Fransız Ermenileri’nin görevi iki tanedir: birincisi asimile olmamak, yani kendi Ermeniliğini korumak diğeri de ‘davayı’ Fransız kamuoyuna mümkün olduğu kadar maletmek.
Son olarak bu forumun amaçları arasında Fransız Ermeni cemaatiyle Ermenistan arasında köprü olmak vardır. Çeşitli hayır faaliyetleri Ermenistan’da bu forum tarafından organize edilmekte, bağların gevşemesine izin verilmemeye çalışılmaktadır.
Bütün bu amaçların önünde, bu forumun baş amacının Ermeni cemaatini birlik olarak tutmak olduğunu söyleyebiliriz. Ancak bunun için forumun cemaatin güvenini kazanması gerekmektedir. Ne de olsa partilere bağlı dernekler köklü ve tarihi kuruluşlardır, bu durumda onların üzerine çıkmak zor olmaktadır. Bu güveni kazanıp cemaat içinde ve Fransız kamuoyunda inanılır olmanın tek yolu medyatik olmak gibi görünmektedir. İşte bu yüzden de kurulduğundan beri Forum birçok konuda medyada ses getirecek lobicilik faaliyetleri yürütmüştür, Amerikalı tarihçi Bernard Lewis’in Le Monde gazetesinde yazdığı ve “soykırım”ı reddeden yazısı üzerine açılan davaya Forum müdahil olarak katılmış, ve Lewis aleyhine bir kamuoyu yaratarak, tarihçinin mahkum olmasında önemli katkısı olmuştur. [xv] Gene ünlü Fransız tarihçi Gilles Veinstein’ın Collège de France’da kurulacak Türk ve Osmanlı Çalışmaları Kürsüsü’ne seçilmesi söz konusu olduğunda, bu tarihçinin 1995’de yazdığı “Ermeni soykırımı”nın kesin olmadığı yönündeki yazısı tekrar çıkarılmış ve kendisine karşı büyük bir kampanya Forum tarafından organize edilmiştir. Bütün çabalara karşın bugün Gilles Veinstein bu kürsünün başındadır. Ancak bu olayda önemli olan, Le Monde, Libération gibi önemli gazetelerin konuya eğilmeleri ve Ermeni tezlerinin kamuoyunda yankılanmasını sağlamalarıdır. Bu açıdan bakıldığında Forum, Ermeni cemaatinin güvenini kazanmış, onu resmî olarak temsil etmeye aday olmuş görünmektedir. Kaldı ki, Fransız Parlamentosu’nda kabul edilen, “Ermeni soykırımı”nı tanıyan yasada da Forumun propagandası önemli rol oynamıştır. [xvi] Bu propagandayı tek parça (monolithique), kemikleşmiş ve tamamen rasyonel olarak görmek yanlış olur. Şimdi bu konuyu incelemeye çalışacağız.

Lobicilik ve Propaganda

İlk önce bu iki kavramı tarif etmemiz gerekmektedir. Anglosakson ülkelerde pozitif bir kavram, olarak kabul gören lobicilik Latin siyaset kültüründe (ki buna Türkiye’yi de katabiliriz) tam aksine negatif olarak nitelendirilmektedir. Her devirde ve her toplumda baskı grupları, çıkar grupları ya da güç grupları olarak nitelendirebileceğimiz topluluklar olmuştur ve olacaktır. Mesleki, siyasi, etnik, dinsel veya coğrafi gruplaşmalar bu baskı gruplarına en iyi örnekleri teşkil ederler. Hatta daha ileri giderek sanayileşme sonrası batı toplumlarında zevk ve boş zamanları değerlendirme açısından bir araya gelenlerin siyasi baskı grubu oluşturdukları görünebilir, bu duruma en iyi örnek Fransa’daki çok güçlü avcılar lobisidir. Gene de lobicilik deyince akla ekonomik çıkar grupları ve etnik gruplar gelmektedir. Bu konuda yeni parametre Avrupa Birliği’dir, çünkü Avrupa Birliği’nin gerektirdiği entegrasyon egemenlik kavramını merkezi devletten üç ayrı güç odağına kademeli olarak geçmesini öngörmektedir. Bunlar da supranasyonal olarak nitelendirilen Avrupa Komisyonu, intranasyonal olarak nitelendirilen üye ülkeler içindeki bölgesel yönetimler ve toprak kavramından bağımsız olarak sivil toplumdur. [xvii] Bu durumda Avrupa Birliği ülkelerinin tümünde lobiciliğin güçlenmesi kaçınılmazdır.



Bu güne kadar siyaset kültürlerinde bireyleri cemaatlerden üstün tutan Fransa gibi ülkelerde bile bölgesel ve etnik cemaatleşme artık kabul görmeye başlamış görünmektedir. Bölgesel cemaatleşmeye Korsika, Alsace ve Bretagne en iyi örnekleri teşkil edebilirler. Yine aynı ülkede etnik ve dinsel cemaatleşme de sancılı da olsa kabul görmeye başlamıştır. Müslüman göçmenlerin kurumlaşmasına göz yumulmakta, hatta bu kurumlaşma cesaretlendirilmektedir. Bu çerçevede ABD’de olduğu gibi Fransa’da da bir kurumlaşmiş Ermeni lobisinin gitgide güçlenecegini öngörmek zor degildir. Daha önemlisi Fransiz kamuoyunun bu faaliyetleri her geçen gün daha çok kabul etmesi ve normal olarak görmesidir. [xviii] Işte bu durumda Fransa’daki Ermeni toplumunun bazı kesimlerinin üzerlerine görev olarak aldıkları Türkiye aleyhine ve Türkiye’nin “soykırım”ı tanıması yönünde propaganda kamuoyunda yankı bulmaktadır.
Bu aşamada propagandadan ne anladığımızı da belirtmek gerekir. Kısaca ‘propaganda’yı kamuoyu oluşturma olarak tanımlayabiliriz. Çeşitli tarifler arasında siyasi açıdan en genişi şudur:
‘Bir memleketin iç ve dış politikasına dair herhangi bir davanın kazanılmasında rolü ve yardımı olan şahıslar, zümreler ve kitlelere tesir yapabilecek faaliyetlere propaganda denir’. [xix] Bu tarif konumuz olan propaganda çeşidine uymaktadir. Propagandanin amacina gelince Osman Özsoy’un tarifi şöyledir: ‘Fertlerin kabule zorunlu olmadıkları bir düşünceyi, istekleriyle kabule, yapmaya zorlanamayacakları bir hareketi istekleriyle yapmaya yöneltmektir’. [xx] Konumuz açısından bu tarifin eksik olduğunu düşünüyorum. Son analizde, prensipte fertlerin hiçbir fikri kabule zorunlu olmadıklarını varsayarsak, bu tarifle her açıklanan düşünceyi propaganda olarak nitelendirmemiz gerekir ki bu da abartılı olur. Kaldı ki Ermeni propagandasının amacı fertleri değil toplumu ve toplum aracılığıyla siyasi erki etkilemektir. Bu spesifik propagandada fertleri etkilemek amaç değil ancak araç olarak görülebilir.
Bu düşünceler bizi spesifik olarak Fransa Ermeni cemaatinin propagandasına getirdi. Bu propagandanın iç içe geçmiş iki amacı olduğunu söyleyebiliriz. Birincisi her ne yolla olursa olsun, Fransa’nın Türkiye devletine “1915 Ermeni soykırımı”nı tanıması yolunda baskı yapmasını sağlamaktır. Bu amaç birkaç etaplı bir faaliyet planı gerektirmektedir. Birinci etap Fransız kamuoyunu “soykırım”ı gerçek ve tarihî bir olay olduğuna ikna etmektir, ikinci etap aynı kamuoyunun Fransız Parlamentosu’na, Senato’suna, Hükümeti’ne, Fransız Şehirlerinin Belediye Meclisleri’ne, kısacası devletin bütün organlarına baskı yapmasını sağlamaktır. Üçüncü etap adı geçen organların resmî olarak “soykırım”ı tanımaları ve bu yolla onu bir tez halinden meşru bir tarihî gerçeğe çevirmeleridir. Bilindiği gibi bu üç etap Fransa’da hemen hemen tamamen gerçekleştirilmiş durumdadir. Bundan sonrasi etaplar Türkiye’ye yöneliktir. Amaç Fransa’nın Türkiye’ye siyasî, ekonomik ve psikolojik baskı yapması ve Türkiye devletinin 1915’olaylarının bir “soykırım” olduğunu tanımasını sağlamaktır. Fransız Ermenileri’nin büyük bir çoğunluğu için son amaç bu gibi görünmektedir. Ancak propagandaya hakim çevrelerin (Ermeni politikacılar, gazeteciler, dernek ileri gelenleri vs.) daha ilerki etapları da hesap ettikleri görünen bir gerçektir. Bu etaplar tanınmadan sonra Türkiye’den tazminat talebi ve en nihayet Ermeni literatüründe ‘Batı Ermenistan’ olarak nitelendirilen Kars bölgesinin Türkiye’den kopartılıp Ermenistan’a dahil edilmesi olarak basite indirgenebilir. [xxi] Elbette bu etaplar ütopyadan ileri geçmemektedir.
İkinci amaç daha soyut olarak karşımıza çıkmaktadır, Fransa Ermenileri’nin propaganda çalışmaları Türkiye’ye karşi kamuoyu yaratmayi genele yaymiş durumdadir. Yani Türkiye’yi ilgilendiren her konuda Ermeniler Türkiye’yi haksız gösterme çabasındadırlar. Bu konunun Ermenilerle ilgili olup olmaması bir önem taşımamaktadır. Amaç ilkel, antidemokratik, vahşi bir Türk devleti ve bazen de, ki bu en kötüsüdür, bir Türk milleti imajını Fransa’da yaymaktır. Les Nouvelles d’Arménie isimli aylık dergide Türkiye’nin haksız olduğu iddia edilen şu konularda makaleleri bulduk: [xxii]
Türkiye ve komşularıyla ilişkileri: doğal olarak Ermenistan’ın da bulunduğu bölgedeki ikili ilişkiler dergide önemli bir yer tutmaktadır. Ancak ilginç olanı Türkiye’nin bölgede yalnız, izole ve bütün komşularıyla kötü ve düşmanca ilişkiler içinde olduğu intibasını uyandırmak isteğidir. Savunulmak istenen tez açıkça Türkiye Devleti’nin uzlaşmaz, irrédentiste, ve saldirgan oldugudur. [xxiii] Türkiye’nin Yunanistan, [xxiv] Kıbrıs, [xxv] Bulgaristan, Gürcistan, hatta İran ve Irak ve Suriye ve a fortiori Ermenistan ile olan ilişkilerinde ‘haklı’ taraf daima Türkiye’nin karşisindaki taraftir. Bu ilişkilerden en çok yer tutani elbette Türkiye ve Azerbaycan ilişkişleridir. Iki ülke tekmiş gibi gösterilmekte [xxvi] Ermenistan’ın ekonomik ve siyasi sorunlarından mesul gösterilmektedir. (Karabağ sorunu, Türkiye sınırının kapalı olması, ambargo, vs.)
Türkiye Avrupa Birliği ilişkileri: bu konuda makaleler, röpartajlar, araştırma yazıları sayısız denecek kadar çok karşımıza çıkmaktadır. Genel olarak yayılmak istenen tez Türkiye’nin Avrupa Birliğine ‘layık’ olmadığıdır. Yeterince demokratik olmadığı, ekonomisinin zayıf olduğu, insan hakları ihlallerinin olduğu en sık tekrarlanan tezlerdir. [xxvii] Ama elbette Türkiye AB yakınlaşmasının en önemli önkoşulu “soykırım”ı tanımak olarak gösterilmektedir. Derginin makalelerinden edinilen intiba, eğer bu tanınma yapılırsa diğer negatif kavramların bir anda silineceği yolundadır. Dergiye göre Türkiye’deki insan hakları sorunları, demokrasi eksikliği gibi problemlerin kökünde “soykırım”ı tanımamak gelmektedir. Bu çerçevede Türkiye AB ilişkilerindeki bütün sorunlar alkışlanmakta, [xxviii] ve bütün yakınlaşmalar son derece eleştirilmektedir. [xxix]
Gene Türkiye aleyhine yazıların son derece sık olarak bulunduğu bir konu Kürt sorunudur. Bu onlarca makalede verilmek istenen fikir, Kürtlerle Ermenilerin «Türkler tarafından ezilmiş birer millet olarak» bir nevi kader birliği içinde bulunduklarıdır. [xxx] Türkiye Kürtleri’ne geniş destegin ötesinde PKK’ya ve Abdullah Öcalan’a verilen yer çarpıcıdır. Özellikle Öcalan’ın mahkemesinden sonra dergi yargının taraflı olduğu, PKK şefinin kötü koşullarda tutulduğu gibi konulara geniş bir yer ayırmıştır. [xxxi] Bu konuda en önemli sonuç Türkiye’nin Kürt sorununun çözülmesi için yapması gereken ilk şeyin “soykırım”ı tanıması gerektiği tezidir. Dergiye göre Ankara’nın Güney Doğu politikası 1915’in bir devamından ibarettir. Bütün makale ve röportajların okunmasından sonra geriye kalan intiba, Türklerin Kürtlere kötü davranmasının « normal » olduğudur. Bu manichéen yaklaşım diğer azınlık konularında da kendini göstermektedir. [xxxii] İlginç olan nokta derginin Türkiye Ermenileri konusunda son derece sessiz görünmesidir. Anlaşılan Fransa Ermenileri Türkiye Ermeni azınlığını yeterince angaje bulmamakta, azınlığın “soykırım”ın tanınması için çaba göstermemesine, Ankara’nın yanında bir tavır koymasına içerlemektedir. Türkiye Ermeni Azınlığı ile ilgili tek tük yazılar daha çok dini konulardadır. [xxxiii] Oysa bu azınlığın çeşitli sorunları olduğu bilinmekle beraber, örneğin vakıf malları gibi, bu konularda hemen hemen hiç makale bulunmamaktadır. Fransa Ermenileri’ne göre diasporanın en pasif kısmını Türkiye Ermenileri oluşturmaktadır.
Türkiye’nin ekonomik sorunları hakkında da sık sık yazılar görmekteyiz. Son analizde bu yazılardan çıkan sonuç Türkiye’nin bir mafya ülkesi olduğu, bir ‘muz cumhuriyeti’ konumunda bulunduğu ve bu ekonomik sorunların gene ‘normal’ olduğudur. Gene dergiye göre bu problemler her halukarda Türkiye’nin bir Avrupa Devleti olmadığını göstermektedirler. Çelişkili olarak, aynı dergi Türkiye’yi büyük ve komplocu bir bölgesel güç olarak göstermekten çekinmemektedir. Etnik merkezci (ethnocentrique) bir bakış açısıyla Türkiye’nin bölgedeki her girişimi Ermenistan’a karşi yapilmiş olarak gösterilmektedir. [xxxiv]
Ana hatlariyla verdigimiz bu Türkiye ile ilgili haberler ve yorumlar listesine son olarak Türkiye’nin iç politikasıyla ilgili olanları da eklemek gerek. Burada önemli olan nokta şudur: bu iç politikayla ilgili yazılar Ermenistan iç politikasıyla ilgili olanlardan az olsa da paradoksal olarak Fransa iç politikasıyla ilgili olanlardan kat be kat fazladır. Öyleki derginin yazarlarının siyasal hayatı Ermenistan ve Türkiye etrafında dönmektedir. Fransa iç politikasına ait haber ve yorumlar sadece ve sadece Türkiye ve Ermenistan’a yönelik ve daha önemlisi “soykırım”a yönelik yazılar halinde yer almaktadır. Aşısı sağ dışında siyasi yelpazenin her kesiminden politikacıyla röportajlar yapılmakta ancak sorular sadece “soykırım” etrafında dönmektedir. Gene de “soykırım”ın Fransa tarafından tanınmasına yaklaşımından dolayı Sosyalist Parti’ye biraz daha az sempati duyulduğu hissedilmektedir. [xxxv] Bu konuya daha sonra geleceğiz.
Son on yılda Fransa Ermeni cemaatinin Türkiye’ye karşi (kelimenin her anlamiyla) yürüttügü propagandaya iki yeni parametre eklenmiştir. Bunlardan birincisi daha önce de kisaca degindigimiz Avrupa Birligi’nin önemli bir siyasi aktör olarak ortaya çıkmasıdır. Sancılı hatta chaotique de olsa son on yılda Türkiye A.B. ilişkilerinin sıklaştığı yadsınamaz, daha doğrusu bu son on yılda A.B.’ye entegrasyon Türkiye’nin ‘Devlet Politikası’ haline gelmiştir. Bu durumda Fransiz Ermenileri Türkiye’ye karşi yeni bir koz elde ettiklerini düşünmektedirler. Avrupa Birligi yeni ve Fransa’dan daha güçlü bir baskı organı olarak görülmektedir. Bu yüzden de hem Brüksel’e doğru (Avrupa Komisyonu) hem de Strazburg’a doğru (Avrupa Parlamentosu) yoğun bir baskı başlamıştır. Bu baskının amacı Komisyon’un ve Parlamento’nun Türkiye’nin adaylığına vazgeçilmez önkoşul olarak “soykırım”ı tanımasını koymasını sağlamaktır. Avrupa Parlamentosu’nun kabul ettiği son raporla bu lobicilik kısmen amacına ulaşmıştır, ancak Parlamento’nun gücü ve yetkileri Brüksel’e nazaran son derece düşük oldugundan bu baskilar devam etmektedir.
Ikinci parametre daha da karmaşik olarak karşimiza çikmakta : bagimsiz Ermenistan. Ilk önce şunu belirtmek gerekir: ne olursa olsun Fransa Ermenileri bagimsiz bir ‘Anavatan’a sahip olmaktan gurur duymaktadırlar. Özellikle Sovyet Ermenistanı’na soğuk bakan çevreler Anavatan mitosunu yeniden bulmanın sevinci içinde Ermenistan’a sarılmış görünmektedirler. Elbette Ermenistan içindeki siyasal rekabetler, oradaki kadar keskin olmasa da Fransa’da da vardır. Yukarıda saydığımız siyasal oluşumlar Fransa’da da kısmen bir bölünmeye yol açmaktadır, ancak son analizde Ermenistan’ın varolmasından rahatsız olan kimse yok gibidir. Ermenistan konusunda en önemli nokta diasporanın, özellikle kendini ‘gerçek ve saf Ermeni’ olarak kabul eden Fransa Ermenileri’nin Ermenistan politikasında söz sahibi hatta biraz da güç sahibi olmak istemeleridir. [xxxvi] Ermenistan’daki aksak demokrasi rahatça eleştirilmekte, hükümetlerin diasporayla daha yakindan ilgilenmesini istemekte, mafyalaşma endişeyle karşilanmaktadir. Ermenistan hakkinda Fransiz Ermenileri’ni en çok üzen iki nokta Ermenistan’ın her geçen gün biraz daha boşalması [xxxvii] ve Ermeni hükümetlerinin “soykırım”ı yeterince savunmamalarıdır. Birinci konuda, göç nedeniyle giderek ağırlaşan bu kanamanın her ne yolla olursa olsun durdurulması gerektiğine herkesin hemfikir olduğunu söyleyebiliriz. Elbette Ermeni yayın organları 1991’den sonra Fransa’dan gidip Ermenistan’a yerleşenleri birer kahraman olarak tanitmakta ve ‘tekrar vatana dönüşü cesaretlendirmektedirler, ancak bu yazilardan da anlaşildigi gibi bu tip tersine göç vakalari son derece marjinaldir. [xxxviii] Cesaretlendirilen başka bir konu da Ermenistan’dan göçü önlemek için bol maddi yardım kampanyalarıdır. Bir yardım konseri, yardım gecesi, müzayede veya yardım çağrısı olmayan bir ay yok gibidir. Elbette bu kadar çok yardım kampanyası Ermenistan’ın çok fakir ve yaşanması zor bir ülke olduğu imajını körüklemekte ve yerleşmek isteyenlerin cesaretini kırmaktadır. Şunu da belirtmek gerekir ki artık dördüncü nesile ulaşmakta olan bir diasporanın tekrar Anavatan’a yerleşmesi oldukça zor görünmektedir. Kaldi ki Fransa gibi sanayi ötesi çagi yaşayan bir ülkeden Ermenistan’ın zor şartlarına gitmek kolay iş değildir. Fransız Ermenileri’ne göre göçün ana sebebi ekonomi ve bu durumun sorumlusu da Ermenistan’a ambargo uygulayan Türkiye ve Azerbaycan’dır. Bu durumda dolaylı olarak, ülkenin boşalmasının sebebi de Türkiye olarak gösterilir. Doğal olarak Fransız Ermeni Toplumu Ermenistan’a Fransa gözlüğü ile bakmakta, ekonomik sorunların dışında siyasi, jeostratejik ve konjonktürel sorunların da olduğunu göz ardı etmektedir.
Ermeni toplumunu, en azından bir kısmını, endişelendiren diğer konu Ermenistan’ın “soykırım”ın Türkiye tarafından tanınmasına yapılan baskıda diasporaya nazaran isteksiz ve pasif görünmesidir. Diaspora Ermenistan Devletini ekonomik ve siyasi çıkarlar uğruna soykırım politikasını sulandırmakla suçlamaktadır. ‘Davanın herşeyin önünde tutulmasını istemekte ve tanınma olmadan Türkiye ile herhangi bir ilişkiyi hoş görmemektedir. Mesela son iki yıldır çalışmaya çalışan (!) Türkiye-Ermenistan Barışma Konseyi’ne hiç de iyi bir gözle bakılmadığı açıktır. [xxxix] Bu konseyin Türk üyelerinin Ermenistan’ı ekonomik vaatlerle aldattığı ve asıl konu olan “soykırım”dan uzaklaştirdigi düşünülmektedir. Bu açidan bakildiginda Fransa Ermeni Toplumu ileri gelenlerinin zor bir durumda olduklarini kabul etmek gerekir. Cemaat yaşami “soykırım” ve onun anılması üzerine on yıllardır kurulmuşken, Türkiye’nin komşusu bir Ermenistan’ın doğuşu daha önce son derece kolay olan tavırları zorlaştırmıştır. “Soykırım”dan ve bunu çevreleyen toplum yaşamindan vazgeçmek imkansizken, kendini Ermenistan’ın bugünkü çıkarlarına dahi ters düşmek zorunda hissetmektedir. Bu da bir kimlik krizine yol açmakta diaspora ‘diasporaca’ düşünmekten ve davranmaktan vazgeçememektedir.

Lobiciligin ve propagandanin amaçlarini kisaca irdeledikten sonra, araçlar üzerine de bir kaç bilgi vermek gerek. Daha önce de belirttigimiz gibi üzerinde düşündügümüz propagandanin üç adresi vardir:
Fransa Ermenileri (Asimilasyonu önlemek, Ermeniligi korumak, Türkiye’ye karşi yeni nesiller yetiştirmek.)
Fransizlar (Türkiye aleyhine kamuoyu oluşturmak, Türkiye’yi antipatik göstermek, “soykırım”ın varlığına inandırmak.)
Fransa devleti (Türkiye ile iyi ilişkilere girmemek, Türkiye AB ilişkilerinde Türkiye aleyhine tavır alınmasını sağlamak, Ermenistan’la iyi ilişkiler kurulmasini saglamak, “soykırım”ı tanımak ve Türkiye’nin tanıması için siyasi baskı yapılmasını sağlamak.)
Bu üç değişik adrese üç değişik araçla hitab edilmekte olduğunu görüyoruz. Fransa Ermeni Cemaatine direk hitap süreli yayınlardan geçmektedir. Günümüzde Fransa’da Ermenilerce okunan 3 aylık dergi (les Nouvelles d'Arménie, France-Arménie, Azad Magazine), iki haftalık dergi (Achkhar, Lettre de l’UGAB) ve iki de günlük gazete bulunmaktadır (Gamk ve Haratch). Dergiler Fransızca veya Fransızca/Ermenice, gazeteler ise Ermenice yayınlanmaktadırlar. Bütün bu yayınlar, aralarında ideoloji ve strateji farklılıkları olsa da Fransa Ermeniliği’ni korumayı amaçlamakta ve kendi çerçevelerinde ‘dava’ya hizmet ettiklerini savunmaktadırlar. Ama bu yayınlardan çok sözlü ve aile içi ‘eğitimin’ yeni nesillerin Ermeni karakterlerini korumalarını sağladıkları ve ‘dava’ya yeni neferler yetişdirdiklerini savunabiliriz. [xl] Les Nouvelles d’Arménie dergisinde her ay ünlü bir Ermeni asıllı Fransızla röportaj bulunur. Röportaj yapılan kişinin faaliyetleri kısaca geçildikten sonra bütün sorular bu kişinin ne kadar angaje olduğu, Ermeniliği’ni nasıl yaşadığı, “soykırım” için ne yaptığı gibi konular etrafında dönmektedir. Ermeniliğe uzak olduklarını, herşeyden önce Fransız olduklarını belirtenler ince bir dille eleştirilmekte, onlara bir çeşit Ermenilik dersi verilmektedir. Başarılı Ermeniler tanıtılarak yeni nesillere hem Fransız, hem Ermeni hem de ünlü ve başarılı olunulabileceği aşılanmakta, ‘dava’ya hizmet etmemenin son derece ayıp birşey olduğu mesajı işlenmektedir.
Genel olarak Fransız kamuoyuna mesajlar ülkesel basın aracılığıyla yapılmaktadır, Le Monde, Libération, Le Figaro, hatta Le Canard Enchainé gibi kamuoyunda son derece etkili gazetelerde, ülkesel ve bölgesel televizyonlarda, radyolarda sık sık “Ermeni soykırımı”nı tanıtan yayınlar yapılmakta, konferanslar, kolokyumlar düzenlenmekte, broşürler, kitaplar basılmakta, konulu veya genel dergilerde makaleler basılmaktadır. Bunun dışında onlarca Fransızca kişisel veya kurumsal İnternet sitesi dünyanın her yerinden takip edilebilmekte ve bu sitelerde en büyük yeri “soykırım” iddiaları tutmaktadır. [xli] Bütün bu medya organlarını kullanmanın bir sonucu olarak Les Nouvelles D’Arménie isimli derginin yaptırdığı bir anketin gösterdiği sonuçlar şaşırtıcı olmamalıdır. Bu anketin Türkiye için önem taşıyan sonuçları şunlardır: [xlii]
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Soru 1 :
« Ermeni soykırımı’nı, yani 1915’de Türkiye’de Ermeni nüfusa karşi yapilan kiyimlari biliyor musunuz veya bundan bahsedildigini daha önce duydunuz mu ? »

69% Evet, 31% Hayir

Soru 2 :

« Türkiye Devleti’nin resmi olarak Ermenilerin maruz kaldığı bu soykırım’ı hiçbir zaman tanımadığını biliyor musunuz ? »

49 % Evet, 51 % Hayır

Soru 3 :
« Sizce Fransız otoriteleri bugün [xliii] Ermenilerin maruz kaldığı bu soykırım’ı resmi olarak tanımalı mıdır ? »

75 % Evet, 14 % Hayır, 11 % Fikri yok

« Bildiğiniz gibi 1939 ve 1945 yılları arasında yapılan Yahudi soykırımı’nı reddeden açıklamalar yapmak Fransız yasalarına göre suçtur. Sizce 1915 Ermeni soykırım’ı için de aynı şekilde olmalı mıdır ? »

79 % Evet, 13 % Hayır, 11 % fikri yok

Sorulara verilen cevaplardan açıkça görüldüğü gibi Fransız kamuoyu soykırım’ın bir gerçek olduğuna (tam olarak ne olduğunu bilmese bile, ama bunun hiçbir önemi yoktur) inanmış durumdadır. [xliv] Zaten Fransa’nın bunu bir yasayla tanıması da bunun dolaylı bir kanıtıdır, bu tanıma sadece seçim ve oy hesaplarıyla açıklanamaz. Ancak unutulmaması gereken unsur, kamuoyu kavramının hiçbir zaman kemikleşmiş olmadığıdır. Kamuoyu devamlı bir devinim içinde olup kamuoyu yoklamaları sadece ve sadece o anki düşüncelerin fotoğrafını çeker. Bu durumda Fransız halkının sonsuza dek ‘Türkiye’ye karşi’ bir tutum içinde kalacağını düşünmek yanlış olduğu gibi tehlikelidir de.
Bu anketteki son soruya dikkati çekmek istiyorum. Hakikaten de Ermeni soykırımı’nın Fransız Parlamentosu ve Senatosunda resmi olarak tanınmasından sonra Fransız Ermenileri’nin yeni propaganda çalışmaları soykırım’ı reddedenlerin yasayla cezalandırılmalarını sağlamak üzere yoğunlaşmıştır. [xlv] Bilindiği gibi Fransa’da Yahudi soykırımını açıkça reddetmek hatta bu soykırımı rölativize eden makale, kitap, bilimsel çalışma yapmak Gayssot kanunuyla [xlvi] cezalandırılmaktadır. Ermeni lobisinin Fransa’daki yeni amacı bu güne kadar sadece Yahudilere uygulanan katliamı reddetmeyi kapsayan bu yasanın çerçevesini genişletmek ve “Ermeni soykırımı”na da uygulanır hale getirmektir. Tarihçi Bernard Lewis’e açılan davada, [xlvii] gene tarihçi Gilles Veinstein’a karşi yapilan propagandada [xlviii] amaç bu yönde bir ilk, bir jurisprudence, oluşturmak gibi görünmektedir. Bu gerçekleştirildigi takdirde, en azindan Fransa’da, Tükiye’nin on yıllardır savunduğu ‘Tarih’in tarihçilere bırakılması’ tezi tamamen kadük hale gelecek, “soykırım” kavramı tarih çerçevesinden siyaset çerçevesine geçişini tamamladıktan sonra daha da katı olan hukuk çerçevesine geçecektir. Söylemek istediğim, Fransa devletinin “soykırım”ı tanımasıyla Ermeni Lobiciliğinin bitmediğidir.
Son olarak propagandanın adresi Fransız yönetim ve Devlet mekanizmasıdır. Les Nouvelles d’Arménie dergisinde yer alan politikacı röportajları Ermeni cemaatinin her ne partiden olursa olsun, Fransız iç politikası hakkında pozisyonu ne olursa olsun, bütün siyasi erk sahibi kişi ve kurumların ‘dava’ hakkında görüşlerinin alındığı hatta daha ileri gidilerek bu kişilerin angaje olması için bir nevi baskı yapıldığı açıkça görülmektedir. Belediye Başkanları, Milletvekilleri, Bakanlar, seçimlere aday olanlar, sendikacılar, Dernek Başkanları vb. Ermeniler, Ermeni “soykırımı”, Ermenistan ve Fransa-Türkiye ilişkileri konusunda sorulara tabi tutulmakta, bu konular hakkinda hiç düşünmemiş olsalar da röportaj esnasinda kendilerini Türkiye aleyhinde pozisyon almak zorunda hissetmektedirler. Bu baskiya direndikleri takdirde ‘gazetecinin’ soruları sertleşmekte, soru olmaktan çıkıp bir ahlak dersi haline gelmekte, röportaj yapılan politikacı kendini defansif bir durumda bulmaktadır. 1994’den 2001’e kadar adı geçen dergide yer alan yazıların niceliği ve niteliği, Fransız politikacılarının ne kadar çok önemsendiğini gösterebilir: [xlix]

Ségolène Royale, Deux-Sèvres milletvekili, eski Sosyalist Bakan [l]
Lionel Jospin, Cumhurbaşkanlığı seçimine sosyalist aday [li]
Edouard Balladur, Cumhurbaşkanlığı seçimine sağ aday [lii]
Michel Barnier, Avrupa İşleri Bakanı [liii]
François Mitterrand, Cumuhurbaşkanı [liv]
François Rochebloine, Fransa Parlamentosu’nda Fransa Ermenistan Dostluk Grubu Başkani [lv]
Patrick Devedjian, Antony Belediye Başkani ve Milletvekili [lvi]
Laurant Fabius, eski Başbakan, Mecliste Sosyalist Grubu Başkani [lvii]
Robert Hue, Fransiz Komünist Partisi Birinci Sekreteri [lviii]
Gilles de Robien, Amiens Belediye Başkani ve Milletvekili, Mecliste UDF (Merkez Sag) partisinin Grup Başkani [lix]
Philippes De Villers, Mouvement Pour la France Partisi Başkani (Milliyetçi Sag), Avrupa Parlamentosu Milletvekili [lx]
François Rochebloine, Loire Milletvekili, Loire Bölgesi genel Konseyi Başkan Yardimcisi [lxi]
André Santini, Issy-Les-Moulineaux Belediye Başkani ve Milletvekili [lxii]
Paul Mercieca, Alfortville Milletvekili [lxiii]
Patrick Devedjian, Antony Belediye Başkani ve Milletvekili [lxiv]
Jean-Pierre Foucher, Clamar Belediye Başkani ve Milletvekili [lxv]
Jean-Paul Bret, Sosyalist Milletvekili, Villurbane Belediye Başkan Yardimcisi, Fransa Parlamentosu’nda Fransa Ermenistan Dostluk Grubu Başkani [lxvi]
Jacques Oudin, Vendée Senatörü, Senatoda Fransa Ermenistan Dostluk Grubu Başkani [lxvii]
Jacques-Richard Delong, Haute Marne Senatörü, Fransa-Türkiye Dostluk Grubu Başkani [lxviii]
François Bayrou, Eski Bakan, UDF Partisi Başkani [lxix]
Pierre Lelouche, Paris Milletvekili [lxx]
François Hollande, Sosyalist Parti Birinci Sekreteri [lxxi]
Noël Mamere, Gironde Milletvekili (Yeşiller) [lxxii]
Philippes Douste Blazy, Lourdes Belediye Başkani ve Milletvekili [lxxiii]
Alain Krivine, Avrupa Parlamentosu Milletvekili, Lutte Communiste Revolutionnaire (Troçkist parti) sözcüsü [lxxiv]
Jack Lang, Blois Belediye Başkani ve milletvekili, eski sosyalist kültür bakani [lxxv]
Philippe De Villiers, Vendée Miletvekili, RPF Partisi ikinci Başkani [lxxvi]
Jean Tibéri, Paris Belediye Başkani [lxxvii]
Christian Poncelet, Senato Başkani [lxxviii]
Jean-Paul Bret, Fransa Parlamentosu’nda Fransa Ermenistan Dostluk Grubu Başkani [lxxix]
François Rochebloine, Loire Milletvekili [lxxx]
Jean-Claude Gaudin, Marsilya Belediye Başkani ve Milletvekili [lxxxi]
Bertrand Delanoë, Paris Belediye Meclisi Sosyalist Grubu Başkani [lxxxii]
Patrick Devedjian, Antony Belediye Başkani ve Milletvekili [lxxxiii]
Hélène Luc, Val de Marne Senatörü ve Komünist Grubu Başkani [lxxxiv]
Jean-Paul Bret, Fransa Parlamentosu’nda Fransa Ermenistan Dostluk Grubu Başkani [lxxxv]
Marie Anne Isler Béguin, Avrupa Parlamentosu Milletvekili (Yeşiller) [lxxxvi]
André Santini, Issy-Les-Moulineaux Belediye Başkani [lxxxvii]

Görüldügü gibi siyaset yelpazesinin her tarafindan politikacilarin görüşleri alinmakta, konuyla ilgili olmalari saglanmaktadir. Bütün bu politikacilarin dişinda, sik sik Ermeni yayin organlarinda Milletvekili ve Senatörlerin adresleri verilmekte ve Fransiz Ermenileri’nden bu politikacılara baskı yapmaları istenmektedir [lxxxviii] . Bu baskı özellikle “Ermeni soykırımı”nı tanıyan yasa parlamentodan geçip [lxxxix] Senato’da görüşülmeyi beklerken yogunlaşmiştir. Büyük gösteriler düzenlenmiş (11 Mart 2000’de 12 000 kişi Paris’te yürüyüş yapmiştir [xc] ) « La Turquie massacre, le Sénat enterre » (Türkiye kiyiyor, Senato gömüyor) gibi hem Türkiye’yi hem de Fransız devletini rencide eden sloganlar kullanılmıştır. Bu baskılara herhangi bir politikacının dayanması elbette söz konusu olamazdı. Sonunda 8 Kasım 2000’de Senato 164 Evet 40 Hayır oyla yasayı kabul etti. [xci] 18 Ocak 2001 tarihinde Senato ve Parlemento’nun toplamı olan Milli Meclis yasayı oybirliği ile kabul etmiştir. [xcii] Bu olayın Fransa’da herkes tarafından iyi bir gözle görüldüğünü söylemek yanlış olur. İtirazlar, eleştiriler olmuştur [xciii] ancak gene de Fransız kamuoyunun bu kararı fazla bir tepki göstermeden kabul ettiğini de belirtmek gerekir. Bu kabulden sonra, daha önce de dediğimiz gibi, Ermeni lobisinin iki amacı devam etmektedir, birincisi “soykırım”ı Türkiye’nin tanıması için Fransa’nın ve Avrupa’nın Ankara’ya baskı yapmasını sağlamak - ve bunun sonucu olarak réparation (tamir) yani tazminat isteyebilmek, ikincisi ise Fransa’da “soykırım”ı reddedenlerin yasayla cezalandırılmasını elde etmektir. [xciv] Ayrıca diğer ülkelerin ve şehirlerin “soykırım”ı tanımaları yakından izlenmekte, [xcv] baskılar ve propaganda Avrupa Parlamentosu’na yönelmektedir. [xcvi]

Sonuç
Bu yazıyı önemli bir noktaya dikkat çekerek bitirmek istiyorum. Fransa kamuoyunda Ermenilere karşı bir sempati duyulduğu bir gerçektir. Bu sempatinin nedenleri hem sosyolojik, hem güncel, hem de tarihseldir. Sosyolojik olarak Fransız kamuoyunun Silahlı Mücadeleye, terörizm de olsa genel olarak sıcak baktığını söylemek herhalde yanlış olmaz. FKÖ, IRA, ETA, PKK gibi örgütlerin faaliyetleri bir kısım Fransız tarafından kurtuluş faaliyetleri olarak nitelendirilmekte ve Türkiye, İspanya, İngiltere gibi ülkelerde çektikleri tepkiyi Fransa’da çekmemektedirler. Hatta Korsika’daki FLNC örgütünün terörü bile kamuoyunun bir kısmında onay bulmaktadır. Bu bağlamda ASALA gibi bir örgütün işlediği cinayetler beklenen tepkiyi çekmemiş, Orly olayından sonra dahi Ermeni teröristler ‘kötüler’ kategorisine tamamen girmemişlerdir. Bu teröristlerin en ünlülerinden Varoujan Garabedian yakin bir tarihte, 18 yil hapis yattiktan sonra serbest birakilabilmiş ve Ermenistan’a yerleşmiş, böylece son Asala teröristi de Fransiz hapishanelerini terk etmiş [xcvii] ancak kamuoyundan hiçbir negatif tepki gelmemiştir.
Bu sempatinin altinda son derece popüler ve sevilen Ermeni asilli Fransizlarin yattigi da düşünülebilir. Sanatçi Charles Aznavour, sinema yönetmenleri Henri Verneuil ve Robert Guédiguian, televizyon haber spikeri Daniel Bilalian, futbolcular Youri Djorkaeff ve Alain Boghossian bunlara verilebilecek güncel örneklerden sadece birkaçidir. Ama bütün bu ünlüler tek başlarina « ian » ekli isimli kişilere Fransa’da duyulan sempatiyi açıklamaya yetmez. Bunun bilinçaltındaki tarihi kökünün Michel Manoukian olduğunu düşünmekten kendimi alamıyorum. 15 yaşının üzerindeki bütün Fransızlar bu ismi duymuşlardır. Nazi işgali sırasında işbirlikçi Vichy hükümetinin öldürdüğü ve bunu ‘Kırmızı Afişlerle’ (Affiche rouge) duyurduğu bu Ermeni asıllı komünist direnişçi Fransızlar’ın bilinçaltında özgürlük, direniş, kahramanlık, ve şehit olmak gibi pozitif kavramlarla özdeşleşmiştir. Dikkat edilirse başta adı geçen Manoukian olmak üzere bütün bu kişiler Ermeni oldukları için değil yaptıkları şeyler sebebiyle Fransa’da popülerdirler, dolayısıyla bu kişilere karşı duyulan münferit sempati bütün bir topluma dolaylı bir yoldan yansımaktadır.
Sonuç olarak şunu söylemek istiyorum. Birçok Ermeni’nin samimi olarak “soykırım”ın varlığına inandıkları ve sosyologların ‘yas çalışması’ (Travail de deuil) olarak nitelendirdikleri psikolojik kişisel çalişmayi başlatmak için Türkiye’nin bu olayı tanımasını bekledikleri söylenebilir. Bu kişilerin ferdi olarak Türkiye’den maddi bir talepleri olduğunu ya da Türklerden bütünsel olarak nefret ettiklerini düşünmüyorum. Sorun diasporanın içindeki lobicilik ve propaganda çalışmalarını elinde tutan ileri gelenlerin “soykırım”ı, daha doğrusu “soykırım” propagandasını kendileri için bir varoluş sebebi haline getirmiş olmalarıdır. Bu olay o kadar kemikleşmiştir ki sancılı Türkiye Ermenistan yakınlaşma çalışmaları bile bu kesim tarafından iyi bir gözle görülmemektedir.
--------------------------------------------------------------------------------

* Araştırmacı (Centre National da la Recherche Scientifique, Strasbourg - Fransa), Strazburg Üniversitesi ögretim görevlisi
[i] Diğer bir terminolojik güçlük 1915 olaylarını nitelendirmede karşıma çıktı. Aşağıdaki makale iki tezden birini savunmak amacıyla yazılmamıştır, varoluş sebebi bu olmadığı gibi iki tezden birinin ‘ispat’ edildiği deliller de içinde bulunmamaktadır. İşte bu yüzden yazı boyunca “soykırım” terimi tırnak içinde kullanılacaktır.
[ii] Les Nouvelles d’Arménie, Ekim 2000, s.35.
[iii] « Sur la route avec les émigrés clandestins » in Les Nouvelles d’Arménie, Mayıs 20001, s. 12-21.
[iv] Hovanessian Martine, Les Arméniens et leurs territoires, Paris : Autrement, 1995, s. 32.
[v] Ter Minassian Anahide, « Les Arméniens de Paris depuis 1945 » in Le Paris des étrangers, Paris : publications de la Sorbonne, 1994, s. 205-239.
[vi] La Lettre de l'U.G.A.B, 15 Temmuz 1995, s. 2
[vii] Hovanessian Martine, Le lien communautaire, trois générations d'Arméniens, Paris : Armand Colin, 1992, s. 122.
[viii] Nor Seround Taşnak Partisi’nin gençlik koludur. Bir çok panel bu teşkilat tarafindan organize edilir. Fransa ileri gelenlerinin davet edildigi bu haftalik panellerin konusu ‘tekrar birleşmiş’ Ermenistan üzerinedir. Lobcilik faaliyetleri oldukça ileridir.
[ix] « La Croix Bleu des Arméniens de France », Taşnak Partisi’nin bir organıdır, 99 %’u kadın olmak üzere bin kadar üyesi vardır. 18 şubesi bütün Fransa’yı kapsar. Dil, dans, tiyatro, koro dersleri düzenler ayrıca birçok konferans, seminer de bu dernek tarafından düzenlenmektedir. Çocuk kampları, yaşlı Ermenilere yardım gibi faaliyetleri de vardır.



[x] İlk önce Taşnak Partisi’nin inisiyatifiyle kurulan ‘Ermeni Kültür Evleri’ günümüzde Fransa’nın bütününe yayılmış olarak çalışmaktadırlar. Ancak Fransa topraklarındaki on kadar evin birkaçı Taşnak’ın kontrolünden çıkmıştır. En aktifi Paris banlıyösündeki Alfortville’de bulunan evdir. 1977 yılında 7 öğrenciyle kurulan bu ev bugün 200 öğrenciye ulaşmış, 20’den fazla devamlı aktiviteler sunmaktadır. Bu evler de Ermeni kimliğini korumada ve lobicilik faaliyetlerinde önemli bir rol oynamaktadırlar. Alfortville’deki Ermeni Kültür Evi’nin dinamik olmasının başlıca sebebi bu şehrin belediyesinden büyük destek almasıdır, bu küçük şehrin nüfusunun 1/6’sının Ermeni asıllı olduğunu unutmamak gerekir.
[xi] Ermeni İzcileri sportif müsabakalarla gençleri kendine çekebilmektedir. Avrupa’ya ve Amerika’ya yerleşmiş 57 şubesi bulunur. Son derece güçlü bir ilişkiler agina sahiptir. Bütün şubeler ‘Homenetmen’ isimli bir merkezden yönetilir.
[xii] « Les associations arméniennes ont décidé d'évoluer vers une structure à l'image du Conseil représentatif des institutions juives de France (Crif) », Libération, 22.02.2001.
[xiii] « Etats-Unis : un modèle à méditer. Lobbying mode d’emploi » in Les Nouvelles d’Arménie, Mayıs 1996, s. 8-9.
[xiv] La Lettre de l’UGAB, 15 Temmuz 1995, s. 2.
[xv] « Procès Lewis » in Les Nouvelles d’Arménie, Aralık 1994, s. 17.
[xvi] Forum’un çalışmalarının geniş bir özeti içim bakınız : « Les 3 ans du Forum » in Les Nouvelles d’Arménie, haziran 1996, s. 30-31.
[xvii] AB’deki lobicilik faaliyetleri hakkında bakınız, Quermonne Jean-Louis, Le système de l’Union européenne, Paris : Montchrestien, 1994, s. 93.
[xviii] Fransa’daki lobicilik faaliyetlerinin gelişimi üzerine bakiniz Lamarque Gilles, Le Lobbying, Paris : Presses Universitaires de France, 1994.
[xix] Başdogan Ferhat, Propaganda, Ankara : kara Kuvvetleri Komutanligi yayinlari, 1960, s. 3.
[xx] Özsoy Osman, Propaganda ve Kamuoyu oluşturma, Istanbul : Alfa, 1998, s. 7.
[xxi] « Séparer les bourreaux et les victimes » in Les Nouvelles d’Arménie, Haziran 1995, s. 40-41
[xxii] Bu aşamada önemli birkaç noktayi belirtmek gerekir. Les Nouvelles d’Arménie isimli dergi 1994’den beri aylık olarak yayınlanmakta ve sert sayılabilecek bir çizgiye sahiptir. Sadece abonelere gönderilen kuşe kağıda basılı, tamamen Fransızca, bol reklam içeren bir dergidir. Hitab ettiği topluluk Fransız kamuoyu değil Fransız Ermenileri’dir. Bu satırların yazarı gibi bir avuç araştırmacı dışında dergiyi sürekli okuyanlar genelde genç nesil Ermeniler’dir. Kısacası bu dergide yayılan kötü Türkiye imajı Fransızlar’ı değil Fransız Ermenileri’ni etkilemektedir ki yeni nesil Ermeniler’in Türkiye’ye ve Türkler’e bakış açısını değiştirmelerine engel olmaktadır.
[xxiii] « Turquie et ses voisins : le torchon brûle » in Les Nouvelles d’Arménie, Mayıs 1996, s. 27.
[xxiv] « Le retour des tensions gréco-turques » in Les Nouvelles d’Arménie, Aralık 1994, s. 32-33, « Tensions en Mer Egée » in Les Nouvelles d’Arménie, Mart 1996, s. 22.
[xxv] « Une République bananière au cœur de la Méditerranée : les multiples casinos de la zone occupée servent au blanchiment de l’argent sale de la mafia turque » in Les Nouvelles d’Arménie, Haziran 2000, s. 20, « Chypre : Ankara cloué au pilori » in Les Nouvelles d’Arménie, Haziran 2001, s. 12.
[xxvi] Les Nouvelles d’Arménie, Kasım 1994, s. 16-19.
[xxvii] Les Nouvelles d’Arménie, Şubat 1995, s. 18.
[xxviii] « Le camouflet des Quinze : l’Europe ferme ses portes à la Turquie » in Les Nouvelles d’Arménie, Şubat 1998, s 24-25.
[xxix] « Turquie: quelle place en Europe ? Contradiction entre la Commission européenne et le Parlement de Strasbourg sur les conditions de l’intégration d’Ankara » in Les Nouvelles d’Arménie, Aralık 2000, s. 32-35.
[xxx] « Arménie-Kurdistan : une alliance naturelle » in Les Nouvelles d’Arménie, Ocak 1996, s. 22-23, « Tous avec le PKK » in Les Nouvelles d’Arménie, Nisan 1999, s. 8-9.
[xxxi] « Abdullah Öcalan va mal » in Les Nouvelles d’Arménie, Temmuz-Ağustos 2000, s. 11.
[xxxii] « Anatolie où sont tes enfants Grecs ? » in Les Nouvelles d’Arménie, Mayıs 2000, s. 8.
[xxxiii] « Décès de Sa Béatitude karékine II : la communauté d’Istanbul en deuil » in Les Nouvelles d’Arménie, Nisan 1998, s. 34-35.
[xxxiv] «Gaz Turkmène et allumettes turques » in Les Nouvelles d’Arménie, Kasım 2000, s. 7.
[xxxv] «Soykırım »ın Fransa Parlamentosu’nca tanınmasından önce yazılan bir yazıda, ünlü bir western filmine atıfta bulunarak bazı milletvekilleri ‘iyi’ (ki hepsi sağ kanattan), bazıları ‘haydut’ (ki hepsi Sosyalist Partiden) ve bazıları da ‘kaba’ (ki hepsi diplomasiye yakın milletvekillerinden) olarak nitelendirilmektedir, «Les bons, les truands et les brutes » in Les Nouvelles d’Arménie, Haziran 1998, s. 4-6.
[xxxvi] « Arménie-Diaspora » in Les Nouvelles d’Arménie, Eylül 2001, s. 74.
[xxxvii] , « Hémorragie » in Les Nouvelles d’Arménie, Mayıs 20001, s. 22-25.
[xxxviii] « Portrait de trois femmes qui ont choisi de travailler en Arménie : il faut y aller » in Les Nouvelles d’Arménie, Şubat 1996, s. 14-15.
[xxxix] « Le dialogue arméno-turc » in Les Nouvelles d’Arménie, Ocak 2000, s. 32-35, « Dialogue de demi-sourds » in Les Nouvelles d’Arménie, Temmuz-Ağustos 2000, s. 34-35.
[xl] Bu konuda detaylı bir çalışma için bakınız Hovanessian Martine, Le lien communautaire, trois générations d’Arméniens, Paris : Armand Colin, 1992.
[xli] Ermenilere göre 650’den çok kurumsal ve kişisel Ermeni Internet sitesi “soykırım”ı tanıtmakta ve Türkiye karşıtı propagandaya katılmaktadır, Les Nouvelles d’Arménie, Ocak 2000, s. 11-15, bizim görebildiğimiz siteler arasında şunları sayabiliriz :
www.armenews.com (Les nouvelles d’Arménie dergisinin sitesi)
www.acam-france.org (Association Culturelle Arménienne de Marne-la-Vallée derneği)
www.agbu.org (Armenian General Benevolent Union)
http://giia.armenweb.org (Groupement International Interprofessionnel Arménien)
www.internews.am (Internews Armenia)
www.armenpress.am (Armenian News Agency)
http://com24.armenweb.org (Conseil de coordination des organisations arméniennes de France)
www.cdca.asso.fr (Comité de défense de la cause arménienne)
www.guiank.com (Amicale des Arméniens de Toulouse Midi-Pyrénées)
www.ifrance.com/japel (association artistique arménienne)
http://azadakroutioun.free.fr (Association d’Aide et de Coopération à l’Arménie)
www.netarmenie.com
http://mattlnp.free.fr/index.htm (Educational Link and Entertainment For Armenian New Talents)
http://perso.club-internet.fr/sarafian (France-Arménie)
[xlii] Les Nouvelles d’Arménie, Nisan 1996, s. 4-9. Anket son derece ciddi ve tanınmış bir kurum olan Louis Harris firmasına yaptırılmıştır.
[xliii] 1996’da yani bu tanınma henüz yapılmamışken.
[xliv] Son derece popüler olan ve her akşam milyonlarca Fransız’ın seyrettiği Haber sunucusu Patrick Poivre d’Arvor « Je pense que le génocide des Arméniens est maintenant quelque chose d’entendu dans l’esprit des Français » (Fransızların artık Ermeni Soykrımı’nı bilinen bir şey olarak kabul ettiklerini düşünüyorum) demektedir, in Les Nouvelles d’Arménie, Nisan 2001, s. 40-41.
[xlv] La lettre de l’UGAB, 12 Ocak 2002.
[xlvi] Fransa’da kanunlar kanunu sunan milletvekilinin ismiyle anılırlar.
[xlvii] « Le procès de Bernard Lewis. Le génocide et la loi française » in Les Nouvelles d’Arménie, Kasım 1994, s, 8-13.
[xlviii] « Gilles Veinstein élu de peu » in Les Nouvelles d’Arménie, Ocak 1999, s. 34-35.
[xlix] Aynı kişiyle birkaç defa röportaj yapılmış olabilir, dikkat edilirse kişinin siyasi görevi ve dolayısıyla gücü değişmiştir, ayrıca şunu da belirtmek gerekir ki bu yazıların bir kısmı röportaj değil politikacının kendi kaleminden çıkan makalelerdir.
[l] « Elle porte plainte contre la Turquie » in Les Nouvelles d’Arménie, Ocak 1995, s. 22-23.
[li] « Le candidat de la gauche s’adresse aux Arméniens » in Les Nouvelles d’Arménie, Nisan 1995, s. 32-33.
[lii] « Edouard Balladur s’adresse à la communauté » in Les Nouvelles d’Arménie, Mayıs 1995, s. 34-35.
[liii] « De retour d’Arménie, le Ministre des Affaires européennes nous livre ses impressions », Les Nouvelles d’Arménie, Aralık 1995, s. 30-31.
[liv] « Mitterrand et les Arméniens » in Les Nouvelles d’Arménie, Şubat 1996, s. 4-5 (bu makalede François Mitterrand’ın Haratch gazetesine 23 Nisan 1981’de verdiği bir demeç de yer almaktadır)
[lv] « Le Président du groupe d’amitié France Arménie au Parlement » in Les Nouvelles d’Arménie, Mart 1996, s. 26-27.
[lvi] Les Nouvelles d’Arménie, Nisan 1996, s. 10 (Ermeni toplumunun tek milletvekili olduğundan dolayı Patrick Devedjian’la birçok röportaj yapılmıştır, Ermeni lobisinin en önemli kişiliklerindendir)
[lvii] Les Nouvelles d’Arménie, Nisan 1996, s. 11.
[lviii] Les Nouvelles d’Arménie, Nisan 1996, s. 12.
[lix] Les Nouvelles d’Arménie, Nisan 1996, s. 13.
[lx] Les Nouvelles d’Arménie, Mayıs 1996, s. 5.
[lxi] Les Nouvelles d’Arménie, Mayıs 1996, s. 5.
[lxii] Les Nouvelles d’Arménie, Mayıs 1996, s. 6.
[lxiii] Les Nouvelles d’Arménie, Mayıs 1996, s. 6.
[lxiv] « Plaidoyer pour une vraie justice » in Les Nouvelles d’Arménie, Haziran 1996, s. 28-29.
[lxv] « L’UDF doit reconnaître le génocide » in Les Nouvelles d’Arménie, Ocak 1998, s. 24-25.
[lxvi] « Le nouveau Président du groupe d’amitié France-Arménie » in Les Nouvelles d’Arménie, Şubat 1998, s. 30-31
[lxvii] « Les pressions turques ne peuvent toucher le Sénat » in Les Nouvelles d’Arménie, Eylül-Ekim 1998, s. 34-35.
[lxviii] « Quel est l’intérêt de la France dans cette affaire » in Les Nouvelles d’Arménie, Kasım 1998, s. 34-35, (Bu röportajda Jacques-Richard Delong, kendini savunmak zorunda kalmış ve sonunda Türkiye’nin değil Fransa’nın çıkarlarını düşündüğünü açıklamaktadır)
[lxix] « Pour la reconnaissance… » in Les Nouvelles d’Arménie, Nisan 1999, s. 24.
[lxx] « Histoire d’un coup fourré » in Les Nouvelles d’Arménie, Temmuz-Ağustos 1999, s. 66.
[lxxi] « Réponse à Pierre Lelouche » in Les Nouvelles d’Arménie, Eylül-Ekim 1999, s. 66.
[lxxii] « Du génocide arménien à la solution du problème kurde » in Les Nouvelles d’Arménie, Aralık 1999, s. 64.
[lxxiii] « Pour rejoindre l’Union, la Turquie devra reconnaître le génocide arménien » in Les Nouvelles d’Arménie, Ocak 2000, s. 66.
[lxxiv] « La reconnaissance du génocide est un enjeu pour l’avenir de l’Europe » in Les Nouvelles d’Arménie, Şubat 2000, s. 66.
[lxxv] « La victoire de mémoire sur la realpolitik » in Les Nouvelles d’Arménie, Mart 2000, s. 66.
[lxxvi] « Le blocage au Sénat est de fait imputable au gouvernement Jospin », in Les Nouvelles d’Arménie, Nisan 2000, s. 66.
[lxxvii] « La reconnaissance du génocide arménien : de l’enjeu français à l’exigence européenne » in Les Nouvelles d’Arménie, Mayıs 2000, s. 66.
[lxxviii] « Devoir de mémoire et de réconciliation à l’aube du 21e siècle » in Les Nouvelles d’Arménie, Haziran 2000, s. 65.
[lxxix] « Puisque la vérité est dite » in Les Nouvelles d’Arménie, Temmuz-Ağustos 2000, s. 66.
[lxxx] « Responsabilité partagée » in Les Nouvelles d’Arménie, Eylül 2000, s. 66.
[lxxxi] « Une nécessaire reconnaissance » in Les Nouvelles d’Arménie, Ekim 2000, s. 66.
[lxxxii] « Au nom de l’avenir » in Les Nouvelles d’Arménie, Kasım 2000, s. 66.
[lxxxiii] « Un devoir républicain universel » in Les Nouvelles d’Arménie, Aralık 2000, s. 74.
[lxxxiv] « Ensemble nous avons réussi » in Les Nouvelles d’Arménie, Ocak 2001, s. 66.
[lxxxv] « Quel sens donner à l’imprescriptibilité si la réparation n’est pas envisagée » in Les Nouvelles d’Arménie, Haziran 2001, s. 66
[lxxxvi] « Caucase : la solution européenne » in Les Nouvelles d’Arménie, Temmuz-Ağustos 2001, s. 74
[lxxxvii] « Un nouvel espoir pour l’Arménie » in Les Nouvelles d’Arménie, Eylül 2001, s. 66
[lxxxviii] « Ecrivez à votre sénateur » in Les Nouvelles d’Arménie, Nisan 2000, s. 64.
[lxxxix] « La France reconnaît publiquement le génocide arménien de 1915 » olarak kabul edilen tek maddeli yasa 29 Mayıs 1998 tarihinde Fransız Meclisinde Oy birliği ile kabul edilmiştir.
[xc] Le Monde,12.03.2000
[xci] Le Monde, 08.11.2000.
[xcii] Le Monde, 18.01.2001
[xciii] Mesela Pascal Boniface, « Une diplomatie sous influence ? » in Le Figaro, 26.01.2001.
[xciv] « Et maintenant ? » in Les Nouvelles d’Arménie, Nisan 2001, s.18.
[xcv] « Génocide : il n’y a pas le feu au lac » in Les Nouvelles d’Arménie, Nisan 2001, s. 7, « Génocide : le scandale anglais » in Les Nouvelles d’Arménie, Nisan 2001, s. 13, « Le parlement italien reconnaît le génocide arménien » in Les Nouvelles d’Arménie, Aralık 2000, s. 6.
[xcvi] « Le parlement européen prend prétexte de la commission de réconciliation arméno-turque pour zapper le génocide » in Les Nouvelles d’Arménie, Kasım 2001, s. 16-17
[xcvii] « Les premiers pas d’un homme libre » in Les nouvelles d’Arménie, Haziran 2001, s. 20-21

Kaynak: Tarih Arastirmalari