GEOMETRİ KİTABI...
Bilindiği üzere, Geometri kitabı yazan hatta geometrik kavramları kendi diline uyarlayan Ulu Önderimiz, devletimizin kurucusu Gazi Mustafa Kemal Atatürk'tür...
Atatürk, Sivas Lisesi'nde Atatürk, lise müdürü matematik öğretmeni Ömer Beygo ve başyardımcısı, felsefe öğretmeni Faik Dranaz ve öteki ilgililerle birlikte, topluluk halinde lisenin 9/A sınıfında programdaki geometri (o zamanki adıyla Hendese) dersine girdiler.
Bu derste bir kız öğrenciyi tahtaya kaldırdılar.
Öğrenci, tahtaya çizdiği koşut iki çizginin, başka iki koşut çizgisiyle keşismesinden oluşan açıları, Arapça adlarını söylemekte zorluk çekiyor ve yanlışlık yapıyordu.
"Bu anlaşılmaz Arapça terimlerle öğrencilere bilgi verilemez. Dersler Türkçe yeni terimlerle
anlatılmalıdır," diyerek belirtti ve tebeşiri eline alıp tahtada çizimlere (zaviyenin) karşılığı olarak açı, dılı'nın karşılığı olarak kenar, müselles'in karşılığı olarak da üçgen gibi Türkçe terimleri kullanarak, bir takım geometri konularını ve bu arada Pythagoras teoremini anlattı.
Atatürk, bugünün dilimizdeki karşılığı koşut olan muvazi kelimesinin yerine, kullandığı paralel teriminin kökenini açıklarken, Orta Asya'daki Türkler'in, kağnısının iki tekerleğinin bir dingile bağlı olarak duruş biçimine para adını verdiğini anlattı.
Atatürk, bu dersle aynı zamanda Kültür Bakanı'na ders kitaplarının birkaç ay içerisinde Türkçe terimlerle yeniden yazılıp bütün okullara ulaştırılmasını sağlamıştır.
(Kaynak: Tarihsel Bir Anı, Ömer L. Örnekol, Bilim ve Teknik, Tübitak Yayını, Kasım 1981, Sayı:180, Cilt:15, Sayfa:16)
Atatürk'ün Matematiğe kazandırdığı terimlerden bazıları;
Bölen.................Maksumunaleyh
Bölme..........................Taksim
Bölüm................Haric-i Kısmet
Bölünebilme....Kabiliyet-i Taksim
Çarpı..................................Zarb
Çarpan...........................Mazrub
Çarpanlara Ayırma...............Mazrubat-ı Tefrik
Çember..................Muhit-i Daire
Çıkarma...........................Tarh
Dikey...............................Amudi
Limit................................Gaye
Ondalık...........................Aşar’i
Parabol.................Kat’ı Mükafti
Piramit..........................Ehram
Prizma.........................Menşur
Sadeleştirme...................İhtisar
Pay...................................Suret
Payda...........................Mahrec
Teğet...................Hatt-ı Mübas
Açı...................................Zaviye
Üçgen..........................Müselles
Boyut...............................Bu’ud
Uzay...............................Mekan
Yüzey...............................Satıh
Çap.................................Kutur
Yarıçap..................Nısf-ı kutur
Yay..................................Kavis
Düşey.............................Şâkulî
Dikdörtgen..................Mustatîl
Eşkenar üçgen.......................Müselles-i mütesâviyü’l-adlâ
Saygıyla, minnetle..
Sibel Eraltan
Bilindiği üzere, Geometri kitabı yazan hatta geometrik kavramları kendi diline uyarlayan Ulu Önderimiz, devletimizin kurucusu Gazi Mustafa Kemal Atatürk'tür...
Atatürk, Sivas Lisesi'nde Atatürk, lise müdürü matematik öğretmeni Ömer Beygo ve başyardımcısı, felsefe öğretmeni Faik Dranaz ve öteki ilgililerle birlikte, topluluk halinde lisenin 9/A sınıfında programdaki geometri (o zamanki adıyla Hendese) dersine girdiler.
Bu derste bir kız öğrenciyi tahtaya kaldırdılar.
Öğrenci, tahtaya çizdiği koşut iki çizginin, başka iki koşut çizgisiyle keşismesinden oluşan açıları, Arapça adlarını söylemekte zorluk çekiyor ve yanlışlık yapıyordu.
"Bu anlaşılmaz Arapça terimlerle öğrencilere bilgi verilemez. Dersler Türkçe yeni terimlerle
anlatılmalıdır," diyerek belirtti ve tebeşiri eline alıp tahtada çizimlere (zaviyenin) karşılığı olarak açı, dılı'nın karşılığı olarak kenar, müselles'in karşılığı olarak da üçgen gibi Türkçe terimleri kullanarak, bir takım geometri konularını ve bu arada Pythagoras teoremini anlattı.
Atatürk, bugünün dilimizdeki karşılığı koşut olan muvazi kelimesinin yerine, kullandığı paralel teriminin kökenini açıklarken, Orta Asya'daki Türkler'in, kağnısının iki tekerleğinin bir dingile bağlı olarak duruş biçimine para adını verdiğini anlattı.
Atatürk, bu dersle aynı zamanda Kültür Bakanı'na ders kitaplarının birkaç ay içerisinde Türkçe terimlerle yeniden yazılıp bütün okullara ulaştırılmasını sağlamıştır.
(Kaynak: Tarihsel Bir Anı, Ömer L. Örnekol, Bilim ve Teknik, Tübitak Yayını, Kasım 1981, Sayı:180, Cilt:15, Sayfa:16)
Atatürk'ün Matematiğe kazandırdığı terimlerden bazıları;
Bölen.................Maksumunaleyh
Bölme..........................Taksim
Bölüm................Haric-i Kısmet
Bölünebilme....Kabiliyet-i Taksim
Çarpı..................................Zarb
Çarpan...........................Mazrub
Çarpanlara Ayırma...............Mazrubat-ı Tefrik
Çember..................Muhit-i Daire
Çıkarma...........................Tarh
Dikey...............................Amudi
Limit................................Gaye
Ondalık...........................Aşar’i
Parabol.................Kat’ı Mükafti
Piramit..........................Ehram
Prizma.........................Menşur
Sadeleştirme...................İhtisar
Pay...................................Suret
Payda...........................Mahrec
Teğet...................Hatt-ı Mübas
Açı...................................Zaviye
Üçgen..........................Müselles
Boyut...............................Bu’ud
Uzay...............................Mekan
Yüzey...............................Satıh
Çap.................................Kutur
Yarıçap..................Nısf-ı kutur
Yay..................................Kavis
Düşey.............................Şâkulî
Dikdörtgen..................Mustatîl
Eşkenar üçgen.......................Müselles-i mütesâviyü’l-adlâ
 |
| Sivas Lisesinde, Geometri dersinde, 13 Kasım 1937 |
Saygıyla, minnetle..
Sibel Eraltan
