1. Bölümün Dipnotları
[i] 19. yüzyılın sonunda iç ve dışişleri bakanlığı da yapmış olan Rus devlet adamı.
[ii] Rus dışişleri bakanı.
[iii] Gümrü.
[iv] Rusya’da Sosyalist Devrimciler olarak adlandırılan siyasi akım.
[v] Rusya Sosyal Demokrat İşçi Partisi.
[vi] Bagrat Artemoviç Boryan, önemli Sovyet-Ermeni devlet adamlarından ve parti yöneticilerinden biridir. 1903’ten beri Komünist Partisi üyesi olan Boryan, Nijni Çambarak Elizavetpol bölgesinde bir köylü ailesinin çocuğu olarak dünyaya gelir. Bakû’de 1905-07 yıllarındaki devrimci hareketin içinde yer alır. 1912-13 yıllarında Rusya Sosyal Demokrat İşçi Partisi’nin (RSDİP) Bakû Komitesi üyeliğini yapar. 1913-15 yıllarında partinin Tiflis Komitesi’nin üyesidir. Birinci Dünya Savaşı sırasında Kafkas Cephesi’nde askerler arasında çalışma yürütür. Baskılarla karşı karşıya kalır. 1917 Şubat Devrimi’nden sonra RSDİP (b)’in Petersburg Komitesi üyeliğinde bulunur. 1917-18 yıllarında partinin Bakû Komitesi üyeliği ve Sabunçi-Balahan bölgesi Kızıl Birliği’nin komutanlığı görevlerini yerine getirir. 1917 Ekim Devrimi sırasında Kars’ta askerler arasında devrimci faaliyet yürütmüştür. Kafkaslar’da Sovyet iktidarının kurulmasında etkin rol oynar. Lenin’le kişisel olarak da tanışan ve birlikte çalışmış olan Boryan, o dönemde Merkez Komitesi’nin görevlendirmesiyle Bakû, Tiflis, Erivan, Elizavetpol, Gümrü, Kars, Sarıkamış gibi merkezlerde önemli görevler üstlenir. Düzenli olarak Lenin’e bölgeden raporlar gönderir. Daha sonraki yıllarda ise Toprak Halk Komiserliği’nde, Rusya’daki Ermenistan Ticaret Temsilciliği’nde çalışır, SSCB Devlet Bankası idaresinde bulunur, Finans Halk Komiserliği kurulunda yer alır. Partinin 15. ve 16. kongrelerinde Merkez Denetim Kurulu üyeliğine seçilir. Bütün Rusya Merkez Yürütme Kurulu üyeliği yapar. Boryan’ın Sovyet devleti ve Komünist Parti yayın organlarında, birçok bilimsel incelemesi yayınlanmıştır. Bkz. Büyük Sovyet Ansiklopedisi’nin (1970-1977 baskısı) B. A. Boryan maddesi ve G. B. Garibcanyan, V. İ. Lenin i Bolşeviki Zakavkazya, İzdatelstvo Politiçeskoy Literaturı, Moskva, 1971, s.129 vd., 133, 138, 212 vd.
[vii] Forts, 1876, c.1, s.369 vd. – (B. A. Boryan)
[viii] Age, s.370 vd. – (B. A. Boryan)
[ix] Rus Çarlığı’nın önemli komutanlarından.
[x] Sobranie Aktov, Otnosyaşihsya K İstorii Armyanskogo Naroda, c.2, Moskva, 1838, s.68. – (B. A. Boryan)
[xi] H. F. B. Linch, Armeniya, Putyovıe Oçerki İ Etyudı, Tiflis, 1910, c.1, s.589. – (B. A. Boryan)
[xii] Avdelbekyan, Nork, c.3, 1923, s.106 vd.; Raffi, Taçkaayk, Tiflis, 1895. – (B. A. Boryan)
[xiii] Aktı, c.5, s.491. – (B. A. Boryan)
[xiv] Aktı, c.8, s.889; Forts, 1876, c.1, s.372. – (B. A. Boryan)
[xv] Marx i Engels, Sobr. Soç., c.10, s.181. – (B. A. Boryan)
[xvi] Erivan Kontu.
[xvii] Aktı, c.7, s.842. – (B. A. Boryan)
[xviii] Çarlık Rusya’nın Dışişleri Bakanı.
[xix] Aktı, c.5, s.573. – (B. A. Boryan)
[xx] 5. Yüzyılda Hıristiyanlık içinden çıkmış bir tarikat. Tarikatın ismi, kurucusu İstanbul Patriği Nestori’den geliyor.
[xxi] Sami kökenli bir aşiret.
[xxii] Aktı, c.7, s.786. – (B. A. Boryan)
[xxiii] Aktı, ; c.11, 1878, s.226. – (B. A. Boryan)
[xxiv] Mşak, 1878, No.6, s.370. – (B. A. Boryan)
[xxv] Aktı, c.11, s.479. – (B. A. Boryan)
[xxvi] Mşak, 1877, No.78. – (B. A. Boryan)
[xxvii] Age, 1878, No.26. – (B. A. Boryan)
[xxviii] L. Sarkisyan, Ayts Tyurkats Ayastan, Tiflis, 1890, s.71 vd. – (B. A. Boryan)
[xxix] Age, s.72. – (B. A. Boryan)
[xxx] A-do, Vanı, Biglisı Yev Erzerum Vilayetner, Erivan, 1912, s.278. – (B. A. Boryan)
[xxxi] Age, s.303. – (B. A. Boryan)
[xxxii] Rollen-Jackman, “Armeniya, Armyane İ Traktarı”, Polozhenie Armyan V Turtsii, Moskva, 1896, s.52. – (B. A. Boryan)
[xxxiii] Vladimir Aleksandroviç Gordlevski, 7 Ekim 1876 yılında doğdu. Rusya’nın önemli Türkologlarından biri olan Gordlevski, Sovyetler’in Türk dili ve edebiyatı, Türk folkloru ve tarihi üzerine önemli uzmanlarından sayılıyor. 1899 yılında Lazerevski Doğu Dilleri Enstitüsü’nü, 1904’te ise Moskova Üniversitesi’nin Tarih-Filoloji Fakültesi’ni bitirdi. 1907 yılından itibaren Lazarevski Enstitüsü’nde (Daha sonra adı Moskova Şarkiyat Enstitüsü olacaktır) Türk dili ve Türk edebiyat tarihi derslerini verdi. 1918-48 yılları arasında bu enstitüde profesör olarak çalıştı. Ardından SSCB Bilimler Akademisi Şarkiyat Enstitüsü Yakın ve Ortadoğu Ülkeleri Dil ve Edebiyatı bölümünün başına geçti. Uzmanlık alanları üzerine birçok önemli eser veren Gordlevski, 2 defa Lenin Nişanı’na, bir kere de Kızıl Bayrak Emek Nişanı’na layık görüldü. 10 Eylül 1956 yılında Moskova’da öldü. Bkz. Büyük Sovyet Ansiklopedisi’nin (1970-1977 baskısı) V. A. Gordlevski maddesi.
[xxxiv] Gordlevski, Birinci Dünya Savaşı sırasında Rus ordularında tercüman olarak çalışmış ve Türkiye izlenimlerini notlar halinde yayımlamıştır.
[xxxv] 1877-1878 Türk-Rus Savaşı’nın öncesi kastedilmektedir.
[xxxvi] Osmanlı döneminde Doğu Anadolu’da Ermenilerin yaşadığı bölgeler Batı Ermenistan olarak adlandırılmaktadır.
[xxxvii] Çarlık Rusyası’nın Kafkasya Valisi.
[xxxviii] Taşnak silahlı çeteleri.
[xxxix] Taşnak silahlı çetelerinin komutanlarına verilen ad.
