Dr. M. Galip BAYSAN ANKARA, 01 Kasım 2007 Perşembe
Ermeni meselesi konusunda Avrupa'da sesini çok fazla duyuran bir başka büyük isim İngiliz Lord James Bryce'dir. İngiliz propaganda sistemi içinde daha sonra ünlü bir tarih profesörü olacak Arnold Toynbee'den de yardım görmüştür.
Tıpkı Lepsius gibi, günümüzde dahi Ermeni konusunda yazarların ve tarihçilerin referans aldıkları bir kişidir. 1838- 1922 yılları arasında yaşamış İngiliz politikacı, diplomat ve tarihçisidir. 1880 – 1907 arasında Avam Kamarası'nın liberal bir üyesidir. Dışişleri Bakanı müsteşarlığı (1886) , Lancester Düklüğü baş yargıçlığı (1892) ve Ticaret Bakanlığı (1894-95) yaptı. (1907-1913) ABD. Büyükelçisi oldu. 1. Dünya Savaşı sırasında Almanya'nın Belçika ve Fransa'da yürüttüğü şiddet hareketlerini inceleyecek komitenin başkanı oldu. (1)
Bryce genç yaştan itibaren Ermenilerle temas kurabilmişti. Hüdavendigâr Onur, Figen Ünal Şen'in sabah gazetesinde yayınlanan Ağrı Dağı ile ilgili olarak yapılan bir çalışmada, "Sir James Bryce'in önce geniş bir kütüphane çalışması yaptığını ve sonra Ağrı Dağına çıktığını ve tırmanış sırasında zirveye yakın yerlerde (Nuh Peygamberin Gemisi ima edilerek) insan yapımı ağaçtan bir malzeme bulduğunu" belirtmektedir.(2)
James Bryce 1877 yılında yazdığı "Transkafkasya ve Ararat" adlı kitabının çıktığı dönemlerden beri tam bir Ermeni hayranı ve Türk düşmanıdır. Bu kitapta Brice daha o zamanlar "Neden Ermeniler bu zorluklara tahammül ediyor, atalarının Selçuklular ve İranlılara karşı yaptıkları gibi isyan etmiyorlar?" diye soruyor ve Ermeni toplumunu tahrik ediyordu. Nitekim 1889 Ağustos'unda Doğu Anadolu'da Bişeri'de 7 Ermeni öldürülüp, 50 kadar da ev yakılınca, Bryce hemen Müslüman aşiretleri itham etti, ancak bölgedeki İngiliz Konsolosluk elemanı, kendisi de bir Ermeni olan Thomas Boyacıyan gönderdiği raporda olayın müsebbibinin, köydeki iki Ermeni liderinden birinin Katolik mezhebine geçmesi üzerine diğeri tarafından yapıldığını belirterek onun iddialarını boşa çıkaracaktır.(3) Bryce : 1894 yılında, Başbakan Gladstone'un teşvik ve desteği ile, İngiltere'de "Ermeni Cemiyeti" kuranların başındaki kişi'dir. (4)
Tıpkı Rahip Lepsius gibi "Mandelstam Planı" ile ilgili olarak İngiltere'de yapılan çalışmalarda, o da sahnedeydi. Balkan Savaşı sırasında İngiliz Dışişleri Bakanlığı'nın Türkleri yalnız bırakan tutumu, Hintli gençler tarafından kurulan "Müslim League / İslam Cemiyeti" tarafından protesto edilmişti. Lord Beaconsfield'in Doğu politikasına hala bağlı pek çok İngiliz de parlamentoda ve basında seslerini duyurmaya çalışıyorlardı. (Vikont) Bryce 8 Mart 1913'te Avam Kamarasında "Şark Meselesi" hakkında açılan bir görüşme sırasında Rus müdahalesinin doğuracağı tehlikeyi kabul eder görünüyordu:
"Ermenilerin Rus müdahalesini ciddi olarak istediklerini gösteren belirtiler var. Ermenilerin himaye isteyebileceklerini kabul etsek bile, Rusya devrimlerinin gerçekleştirilmesi için, her hangi bir talepte bulunursa ne yapacağız, bunu reddedecek miyiz?"
Dikkatlice söylenmiş bu sözlerde altı doğu vilayetinde çıkabilecek karışıklıkların endişesi saklıdır. Erzurum ve Van'daki Rus konsolosları (hazırlanmış bir planın elemanları olarak) böyle bir ihtimal bulunduğunu Rus Dışişleri Bakanlığı'na rapor etmekte ve buna dayanarak Rusya'nın müttefiklerini haberdar etmektedirler. Ayrıca Balkan Savaşları sırasında Rumeli'den sürülen Müslümanların Anadolu'ya yerleştirilmelerinin endişe edici bir durum yaratacağı ifade edilmektedir. Bryce ve arkadaşları topraklarını, yurt ve yuvalarını kaybetmiş ve perişan duruma düşmüş, yüz binlerce Türk ve Müslüman göçmenin sorunları ile zerrece ilgilenmiyor, fakat bu insanların Doğu Anadolu'ya, Ermenilerin çokça yaşadığı topraklara gönderilip, o güne kadar Ermeniler lehinde oluşturulmaya çalışılan dengeyi bozmasından endişe ediyordu. Dışişleri Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı Mr. Acland, Avam Kamarası'nın 8 Mart 1913 tarihli oturumunda bu zavallı göçmenlerin Ermeniler için bir tehdit teşkil etmediğini söylediği zaman Bryce ve arkadaşları rahatlamıştı. (5)
1915 Mart'ının ilk günlerinde Bryce Dışişleri Bakanlığı'nı arayarak başlangıçta Rusya'nın kontrolünde bir otonom Ermenistan kurulması için hazır olunduğu konusunda, Rusya ile bir anlaşma yapılmasını teklif etti. Bryce böyle bir deklarasyonun Ermenileri mutlu edeceğine, müttefiklere Türkiye ile savaş sırasında yardımları olacağına inanıyordu. Nisan ayında da Ermenileri Kilikya bölgesinde Türklere karşı bir isyana teşvik etti.
2 Ekim 1915 tarihinde Lord Cramer Dışişleri Bakanlığı'nda Lord Crewe'e bir mektup göndererek detaylı olarak İngiliz Hükümeti, Türk –Ermeni olaylarını kullanarak Amerika'da bir propaganda kampanyası başlatıp başlatamayacağını sordu. Gerçekte onun konuşmasından dört gün sonra Lord Bryce Ermenilerle ilgili olarak Ermeni kaynakları ve misyonerlerden alınan bilgilere dayanarak korkunç bir tablo çizdi. Lord Cramer de haberi olmadan veya kasıtlı olarak Anadolu'da Ermeniler tarafından çıkarılmış isyan olmadığını söyledi.
Ekim'in ilk günlerinde ABD Hükümeti'nin, insanlık namına, İstanbul'daki elçisi vasıtasıyla Osmanlı Hükümeti'ne sert bir protesto notası verdiği basında belirtiliyordu. Kısa bir süre önce Alman sefiri, Trabzon'daki konsolosluktan alınan bilgilere dayanarak Ermeni kışkırtıcılığı karşısında Türk Hükümeti'nin aldığı tedbirlerin haklı olduğunu Amerikan hükümetine bildirmişti. Ancak İngiltere Türkiye'deki Ermeni olaylarını propaganda amacı ile büyütmek istiyordu. Bu amaçla İngiltere'nin Amerika Elçisi Cecil Spring – Rice, "Ermeni Soykırımı" ile ilgili sahte haberleri elden Bası'na vermeğe başlamıştı. İngilizler işi daha da ileri götürerek Ermeni göçü ve soykırım iddiasına yarayacak fotoğraf avcılığına çıktı. Böyle fotoğraf elde etmede sıkıntıya düşünce, bu konuda destek vereceği vaadinde bulunmuş olan Lord Bryce'a başvurdular. Ancak o da Ermeni dostlarının yardımına rağmen Türkiye'deki olayları bir soykırım olarak resimleyecek hiç bir belge bulamamıştı. (6) Çünkü hayallerindeki "toplu kıyımlar" bir iki kişisel veya grupsal toplum olayları dışında asla vuku bulmamıştı.
16 Ekim'de İngiltere'nin Vatikan temsilcisi M. Gregory Dışişleri Bakanlığı'na Papanın Padişaha özel bir mektup gönderdiğini bildirdi. Şubat 1916'da Osmanlı Devleti isyanları İngiliz, Rus ve Fransız ajanlarının kışkırttığını, silah temin ettiğinin tespit edildiğini ilan edince, İngilizler tarafsız ülkeler ve ABD'ye bir bildiri göndererek Ermenileri kışkırttıkları iddiasını reddettiler.
Aynı günlerde ABD'nin Osmanlı Devleti'nin göç politikasını resmi olarak protesto ettiği Amerika'daki İngiliz elçisi tarafından bildirilince, İngilizler ABD kamuoyunun desteğini kazanmak ve savaşa katılmasını sağlamak için "Ermeni Olayından" propaganda malzemesi olarak yararlanabileceklerini düşündüler. İngilizlere istihbarat ve haber alma servislerinde çalışan Lord Bryce, Arnold Toynbee, Aneuren Williams gibi Ermeni yanlısı ve Türk düşmanı sivil ve askeri müşavirler İngiliz Hükümeti'nin "Ermeni soykırımlarını" yayması gerektiğini söylüyorlardı. Böyle bir propaganda ülke dahilinde küçük müttefik Ermenilere destek verecek ve Türklere karşı nefret duygusunu arttıracaktı. Dış dünyada da İngiltere'nin müttefiki "Rusya'nın Yahudilere karşı yaptığı, zulüm konusunda uyanan uluslararası olumsuz ilgiyi" Türkler üzerine çevirecek, tarafsız ülkeler, ABD, Yunanistan, ve Haşimi Arapların Antant devletlerini desteklemesi de sağlanmış olacaktı. (7)
Ermeni kaynakları ve misyoner raporlarından bilgi toplama görevi Ermeni sempatizanlarından Viscont Bryce ve Arnold Taynbee'ye verildi. Bu bilgiler daha sonra Osmanlı İmparatorluğu'nda Ermenilere yapılanlar 1915-16 adı altında yayınlanacaktır. Bryce 1 Temmuz 1916'da Dışişleri Bakanı Grey'e "tarihsel gerçeklerden ziyade etkinliği olacak genel hikayeleri seçip toplamayı" uygun gördüğünü bildiriyordu. Ermeni kurumlarından gönderilen tarihsel değerlendirme itibariyle şüpheli ama o günlerde inandırıcı olabilecek olayların toparlanması konusunda yardımcı olarak Oxford'daki Balliol Koleji eski öğretim üyelerinden Arnold J. Toynbee'nin desteğini sağladı. (8)
Vikont Grey 23 Ağustos'ta verdiği cevapta raporun çok açık ve net olduğunu, yayınlanması halinde konuya ilgi duyanların kalpten etkileneceğini ve insani duygularına hitap edebileceğini söyledi. Ayrıca sadece o günlerde savunmasız Ermenilere davranışı nedeniyle Osmanlı Devleti'ni sıkıştırmakla kalmayıp, gelecekte de tarihçiler için bir hazine olacağını ilave etti. İşte "Mavi Kitap" olarak ün kazanacak olan propaganda kitabı bir İngiliz hükümeti ve Ermeni örgütleri işbirliği ile hazırlanmış oldu.(9)
Bryce in en büyük yardımcısı Arnold Toynbee'ye (1889-1975) gelince (İngiliz Tarihçisi 1934-1961 yılları) arasında yazdığı 12 ciltlik "A study of History / Tarih üzerine bir inceleme" adlı yapıtıyla ünlenecektir. 1911'de Oxford'da Balliol Koleji'nden mezun olduktan sonra kısa süre Atina'daki İngiliz okuluna devam etti, sonra kendi yetiştiği kolejde "Antik Çağı Tarihi" öğretim üyesi oldu. 1915'te Dışişleri Bakanlığı haber alma dairesinde çalışmaya başladı. 1921- 1922 yılları arasında, Türk Kurtuluş Savaşı sırasında Manchester Guardian gazetesinin muhabirliğini yaptı. bu görevi sırasında elde ettiği deneyimlerden yararlanarak "The Western Question in Greece and Turkey / Yunanistan ve Türkiye'de Batı Sorunu" (1922) adlı kitabını yayınladı. 1925'te London School of Economics / Londra Ekonomi Okulu'nda uluslararası tarih araştırmaları profesörü oldu ve ününü pekiştirecek eserler yazmaya başladı. Civilization in Trial / Medeniyet Yargılanıyor (1948), Türkiye, Bir Devletin Yeniden Doğuşu (1974) adlı kitapları Türkiye'de iyi bilinen eserlerdir. (10)
Yaşamında Türkiye ve Türklere oldukça geniş yer veren Toynbee; Türk halkının ölüm kalım mücadelesi verdiği 11 yıllık (1911-1922) savaş dönemi sırasında tam bir dinsel fanatiktir. Öncelikle bir Yunan ve daha sonra da bir Ermeni sempazitanıdır." National and İnternational Politics in The Middle East adlı kitapta Gordon, Martel, Toynbee'den bir "Propaganda uzmanı" olarak bahsetmekte, 1912 Haziran ayı başlarında annesine gönderdiği bir mektupta "Türklerin Avrupa'dan atıldığını görmek için sabırsızlanıyorum, çünkü onlar sadece kaba ve saldırgan değil aynı zamanda aptal ve tembeldirler" diye yazıyordu. Türkiye'nin savaşa girme kararı alması üzerine de "bu işi daha da kolaylaştırdı. Sofradan kalktığımız zaman Türkiye'den bir kırıntı bile kalmayacak" dediğini belirtmekte, "Toynbee'yi etkin ve kaba" olarak vasıflandırmaktadır. (11) Ünlü tarihçi o günlerde tamamen Yunanlı dostlarının etkisi altındadır. Buna bir itirazımız olamaz, bir topluma, bir ulusa karşı sevgi nefret gibi duygular bireyin tabii hakkıdır, bu hakka saygılıyız ama bizim Toynbee ile ilgili bazı pozisyon iddiaları ile yaptığı açıklamalara itirazımız olacak, tek yanlı görüşlerine katılmadığımız gibi, yalan ve sahte haberlere de fazlaca iltifat ettiğini iddia ediyoruz. Bu gerçeği bizzat kendi kaleminden öğreniyoruz.
"Türk ve Yunan ilişkilerini ilk elden etüt edecek fırsatlara sahiptim. Kasım 1911'den Ağustos 1912'ye kadar, Balkan Savaşı'ndan hemen önceki dokuz ayımı Yunanistan'ın tarihi bölgelerinde, Girit ve Atos Yarımadasını adım adım dolaşarak geçirdim, ülkenin fiziksel coğrafyası en önemli ilgi saham oldu. Modern topluluğun sosyal ve ekonomik yaşam ile ilgili pek çok şey öğrendim. Avrupa Savaşı sırasında Lord Bryce'in maiyetinde, İngiliz Hükümeti tarafından 1915'te "Osmanlı İmparatorluğu'nda Ermenilere yapılan Muamele / Treatment of Armenians in the Ottoman Empire" ve 1916'da "Çeşitli Yayınlar / Miscellaneus No.31" adları altında yayınlanan ünlü "Mavi Kitap"ı hazırladım. Bu vesile ile Türk milletinin ve diğer halkları yönetimindeki güvensizlik hakkında bilinmesi gereken her şeyi öğrendim. Bundan sonra daima İstihbarat ve haber alma servisinde Türklerle ilgili alanlarda çalıştım. (Mayıs 1917'den Mayıs 1918'e kadar). Daha sonra 1918 yılının Mayıs ve Aralık aylarında Dışişleri Bakanlığı'nın Politik istihbarat bölümünde ve Aralık 1918 ile Nisan 1919 tarihleri arasında yine Dışişleri Bakanlığı'nın temsilcisi olarak Paris'teki Sulh Konferansında çalıştım. 1919-1920 arasında da Londra Üniversitesinde Bizans bölümü, modern Yunan dili edebiyatı ve Tarihi öğretmek şerefini taşıyorum." (12)
Bu sözler açık bir İtirafın, gayet net bir şekilde ifade edilmesidir. Kendisinin birinci derecede kaynak olduğunu ifade eden ve ima eden yazar; o tarihe kadar sadece Yunanistan'ı görmüş, bütün bilgileri Türkiye'nin en önemli düşmanı olan diğer bir Hıristiyan ülkenin elemanlarından almıştır. Ön yargıları, inançları Türk insanını tanımaktan değil, bilakis hiç tanımamasından kaynaklanmaktadır. Türklere karşı ön yargıda olmasının dışında nefret duyguları ile doludur, böyle bir insanın İngiltere gibi büyük bir imparatorluğun propaganda sistemi içinde yer alması Ermeni ve Rumlar için ne kadar büyük bir kazançsa Türkler ve gerçekler açısından o kadar büyük bir talihsizliktir.
"20 Ekim 1920'de izin aldım, 15 Ocak 1921'de Atina'ya vardım. Atina –İzmir –Manisa –Bursa –Yalova – İzmit – İzmir – Atina –Selanik – İstanbul'u gezerek 15 Eylülde Londra'ya döndüm." (13) Bu ifadelere göre Toynbee Türkiye ve Türkleri de görmüş, tanımış görünümü veriyor. Ancak 1920-15 Eylül 1921'e kadar bütün bu gezdiği bölgeler "Yunan işgal bölgesi" İstanbul ve Boğazlar kesimi de kendi ülkesi İngiltere ve müttefiklerinin işgali atındaki bölgelerdir. Toynbee ne Türkleri ne de Türkiye'yi tanıma gayretine girmemiştir. Bütün dikkatini Yunanlılar ve Ermenilere, yani Osmanlı idaresi altında yaşayan son Hıristiyan toplumlara vermiştir. Ayrıca bir tarih uzmanı olarak kadroya dahil edilen Toynbee'nin "Osmanlı yönetiminin kendi bölgesinde 600 yıldan fazla bünyesindeki çok değişik din ve mezhepten, milletten olan insanları bir arada mutlu yaşatmayı başarabilmiş bir yönetim olduğunu bilmeden "Türk idaresine hakaret etmesi" nin mazur görülecek hiçbir yanı olamayacaktır.
Toynbee'nin Ermenilerle ilgili görüşleri inanılmaz bir taraftarlığın ürünüdür.
"Türkiye'nin kuzeydoğu illerinde 1895 ten beri Ermenilere Müslümanlar tarafından Soykırım yapılması yaygın hale gelmişti."(14)
"Ermeniler yabancı ülkelerin kendileri için bir şeyler yapmasını sağlamaya yardımcı olmak amacıyla kendilerini Türklere katlettirmişlerdir." (15)
Toynbee savaş döneminde sadece Türkiye'ye karşı değil Almanya'ya karşı açılan propaganda kampanyasında da rol almış ve sistem içinde görev yaptığı iki yıla yakın bir süre içinde "Belçika'da Alman Terörü", "Fransa'da Alman Terörü, Ermeni katliamı, Hemşire Cavell'in ölümü" gibi yayınlar hazırlamış ve seçkin İngiliz tarihçisi bir "Sahte Zulüm propagandası uzmanı" olmuştur. (16)
İşte ünlü "Mavi Kitap" içindeki bilgilerin doğru olup olmadığı kontrol dahi edilmeden, tamamen Ermeni kaynaklarından yararlanarak hazırlanmış ve Toynbee'nin kendi sözleri ile "aptalca yayınlanmış ve dağıtılmış bir savaş propaganda kitabı" (17) olarak vasıflandırılmış bir yayındır. Ancak bütün Dünyada, özellikle Amerika'da etkinliği fazla olmuştur. Çünkü o günlerin en önemli konusu: ne yapıp edip ABD'yi Antant ülkeleri safında Almanya ve müttefiklerine karşı savaşa sokmaktı.1916 yılında "The New York America" bütün Amerikalılara Hıristiyan İngiltere ve Hıristiyan Fransa'ya barbar düşmanlarına karşı mücadelesinde desteklenmesi tavsiyesinde bulunuyordu. Eski Başbakan Asquith ve Stanley Baldwin'in her ikisi ve Başbakan Ramsay MacDonalt 1924 yılında yaptıkları bir konuşmada, Bryce'ın Mavi Kitap'ının 1916-1917 yılları arasında müttefik propaganda aracı olarak yaygın bir şekilde kullanıldığını Amerikan Halkı ve Başkan Wilson'un harbe katılma konusunda verdikleri nihai kararı etkilediği görüşünde olduğunu ifade etmişlerdir. (18)
1915 sonu ve 1916 yılında İngiltere'yi böyle yoğun bir propaganda kampanyasına zorlayan konulardan birincisi Amerika ve diğer tarafsız ülkelerin, özellikle Balkan ülkelerinin kendi yanlarında savaşa katılmalarını sağlamaktı. Ama ondan da öte, o güne kadar bilinmeyen ve tahmin dahi edilmeyen bir durum ortaya çıkmıştı. Türkler için yüzyıla yakın bir süredir yapılan bütün aleyhte çalışmaların etkisinde kalarak, zihinlerinde "katil, canavar ruhlu, barbar tipli, fesli, sakallı/bıyıklı, harem sahibi, uçkuruna düşkün, inançsız, zalim insancıklar" canlanırken bir Türk tabiriyle "yiğidin harman olduğu" muharebe meydanlarında, özellikle Çanakkale'de, Irak, Sina Cephelerinde kelimenin tam anlamıyla "adam gibi adamlar" la karşılaşınca şaşırdılar ve garip karşılanabilir ama karşılıklı mücadele sırasında önce birbirlerine saygı duymayı sonra da sevmeyi öğrendiler.
Komutanların gözlemleri ve askerin savaş azmi için gerekli gibi görünen kin ve nefretin yerini "sevgi, saygı" gibi insancıl duyguların alması, Londra'da "Savaş Meclisi"ni rahatsız etti. İngilizlerin nefretinin Türkler üzerine yoğunlaşması savaşçılar için hayati önemi haizdi, masum bir Hıristiyan toplumuna yapılan emsalsiz soykırım, şiddet dolu uydurma hikayelere bu askerler bile dayanamazdı. Ancak tıpkı Alman Lepsius gibi, İngiliz Lordu Bryce ve Tarih uzmanı Toynbee ve Ermeni çevreleri propaganda malzemesi bakımından sıkıntıya düştüler. Onlar da tıpkı Lepsius'un yaptığı gibi İstanbul'da tarafsız bir ülke temsilcisi gibi görünen ama her hali ile Antant ülkelerin bir ferdi gibi çalışan Amerikan elçisi Henry Morgenthau'ya başvurdular. Bryce 1914 yılında Filistin'i ziyareti sırasında tanıştığı İstanbul'daki ABD Büyükelçisi Morgenthau'ya bir mektup göndererek, "eğer Anadolu'da yaygın bir durumda bulunan Amerikan misyonerlerden, durumu açıklayacak bir bilgi geldiği zaman onları arada sırada görmeme izin vermelisiniz." diye yazıyordu. Margenthau ona misyonerler, konsoloslar ve seyahat edenlerin gönderdikleri raporları gönderdi. Meselâ Halep'teki Amerikan konsolosu J.B. Jackson'un gönderdiği bir rapor, Mavi Kitapta yayınlandı. Margenthau 1919 Mart'ında yayınlanan Red Cross Magazine'de bu yardımı şu sözlerle itiraf ediyor. "Benim sahip olduğum bilgilerin çoğu zaten Viscont Bryce'ın mükemmel hazırlanmış dokümanter eseri Mavi Kitapta yayınlanmıştır." (19)
Amerika kamuoyunu kazanmak amacıyla, İngilizler başlattıkları dev propaganda kampanyası sırasında, Amerikan gazetelerine de Bryce Raporu'nun önemli kısımlarının yazılması için dağıtıyorlardı. "The New York Times, Philedelphia Public Ledger" ve "Chicago Herald" gibi gazeteler bu Ermeni dehşeti öykülerine oldukça fazla yer vermeye başladılar. Current History (Güncel Tarih) adlı New York Times'ın çıkardığı aylık dergi, Bryce Raporu'nun uzun giriş bölümünü doğrudan veren ve raporun Türk vahşetiyle ilgili en korkunç kısımlarını özetleyen Türk karşıtı makaleleri orta sayfa serileri olarak veriyordu. New York Times gazetesi üç sayfasını Bryce Raporu'na aktarmak için kullanmıştı. New Republic Bryce'ı kaynaklarının seçimi ve kanıtları için övmüştü, ancak bu kaynakların çoğunun anonim olduğundan hiç bahsedilmemişti. Aksine raporun özeti verilmiş ve Türkler kınanmıştı. Diğer gazete ve dergiler de aynı şeyi yapmış, raporun özeti ya da rapordan alıntıları yayınlamıştı. (20)
Morgenthau'nun kitabının çıktığı 1918 Aralığına kadar Amerika'da en etkin propaganda kitabı Bryce'ın "The Treatment of Armenians in the Ottoman Empire / Osmanlı İmparatorluğu'nda Ermenilere Karşı yapılan Muamele" adlı hazırlanışını yakından izlediğimiz kitap oldu. Bunun bir sebebi de onun 1888'de Amerika Tarihi ile ilgili yazdığı "The American Commonweath" adlı kitabın Amerika'da akademik çevrelerde büyük kabul görmüş olmasıydı. İngiliz Hükümeti Lord Bryce'ı Amerikalılara hitap edebilecek imkana sahip olması nedeni ile özellikle seçmişti. Savaştan önce Amerika'da uzun yıllar elçilik yapmış olması da ayrı bir avantajı idi. Meselâ Amerika'daki misyoner kuruluşları Ermenilere yardım için açtıkları kampanyalarda kendi propagandalarına destek sağlamak için "eski dostumuz büyükelçi Bryce da iddialarımızı doğrulamıştır." gibi ifadelerle, Türk düşmanlığına destek buluyorlardı. (21)
Burada dikkatinize sunmak istediğimiz en önemli husus: Türkiye'ye yönelik savaşın en önemli propaganda araçlarından birinin, İngiliz Hükümeti'ne tarafsız bir ülkenin temsilcisi, ABD Elçisi tarafından temin edilen bilgilerle hazırlanmış olması ve İngiliz hükümetinin, ABD halkını Osmanlı Devleti ve müttefiki Almanya'ya karış savaşa sokmak için bunları kullanmış olmasıdır. Görüldüğü şekilde tıpkı Lepsius olayında olduğu gibi İngiliz Mavi kitabının hazırlanmasında da en önemli kaynak; İstanbul'daki Amerikan Büyükelçisi Henry Morgenthau'dur. Gelecek yazımızın konusu olan bu şahsın yaptıklarını izlerken okurlarımızdan bu gerçeğin de unutulmamasını talep ediyoruz.
DİPNOTLAR:
(1) Ana Britannica Cilt -6, s.402.
(2) Fügen Ünal Şen, Sabah Gazetesi 5 Ocak 1998, Ağrı Dağı Efsanesi, Nuh'un Gemisi nerede? H.Onur a.g.e., s.15.
(3) S.Sonyel The Great War., s.145.
(4) Georges de Maleville, 1915 Osmanlı –Rus – Ermeni Trajedisi s.87 (Çev. Necdet Bakkaloğlu, Toplumsal Dönüşüm Yayınları, İstanbul -1998).
(5) E.Granville, a.g.e, s.62-63.
(6) S.Sanyel, The Great War, s.140.
(7) Aynı Eser, s.141-143.
(8) Aynı Eser, s.144.
(9) Aynı Eser, s.144.
(10) Ana Britannica C.30, s.171, 172.
(11)Edward İngram (editing). National and İnternational Politics in The Middle East, P.71 (London – 1986).
(12) Arnold Toynbee, The Western Question in Greece and Turkey, s.VIII (London – 1992).
(13) Aynı Eser, s.VIII.
(14) Aynı Eser, s.17.
(15) Aynı Eser, s.35.
(16) S.Sonyel, The Great War, s.140.
(17) A.Toynbee, a.g.e, s.50.
(18) S.Sonyel, The Great War, s.148.
(19) S.Sonyel a.g.e., s.147 –148.
(20) Justin Mc Carthy : Birinci Dünya Savaşında İngiliz Propagandası ve Brice Raporu, Osmanlıdan günümüze Ermeni Sorunu, s.32 (Yeni Türkiye Yatınları, Ankara-2001)
(21) Aynı Eser, s.35
1915 Olaylar Zinciri İçinde "Ermeni Göç Olayı"nın Yeri
Dr. M.Galip BAYSAN Heddam.Com İSTANBUL, 21 Şubat 2007 Çarşamba Ne Batı, ne de Türk Dünyası 1915 olaylarını tam anlamı ile ele almadı. Herkes kasıtlı olarak, olaylar zincirinin sadece bir halkasını ele aldılar ve genel kanılarını buna göre oluşturmaya çalıştılar.
Tabiatıyla varılan sonuçlar da çok yanlış ve çok aldatıcı oldu. Neticede son 1000 yıllık Dünya Tarihinin en masum uluslarından biri, saçma sapan,çoğu Patrikhane, kiliseler, okullar ve Ermenilere Destek verme cemiyetlerinin bürolarındaki masa başlarında uydurulmuş, düzmece hikayelere kurban edilerek en ağır cinayet ithamlarına maruz bırakıldı. Bu da yetmedi, 1915 olayları hakkında kendileri gibi düşünmeyenlerin ağır hapis ve para cezaları almalarını sağlayacak kanunlar çıkarmaya başladılar. İşin en acınacak yönü bunu kendilerini dünyanın gelmiş geçmiş en uygar toplumu olarak gösteren ve kabul eden Avrupa ve Batının Hıristiyan ülkelerinin yapması olmuştur. Bu ileri ve gelişmiş ülkeler; en az 200 yıl kadar geride bırakıldığını zannettiğimiz ilkel dinsel kalıpları kullanarak, özellikle Türklere karşı yeni tarz bir "Haçlı Seferi" uygulamasına geçmiş bulunuyorlar. Ve yine işin en hazin yönü, bunu insanın insana geçmişteki haksız davranışlarını cezalandırmak amacıyla yapmak mecburiyetinde olduklarını öne sürerek yapıyor; insani açıdan ayıp üzerine ayıp, dini açıdan da günah üzerine günah işliyorlar. Oysa yerli ve yabancı tarihi gerçekler, 1915 olaylarının tarafsız bir gözle incelenmesi halinde, Ermenilerin kendi anavatanlarına her şekli ile ihanet ettiğini ve dört yıllık savaş süresince "Türklere düşman bütün unsurlarla tam bir işbirliği içinde olduğunu" gösteriyor. Ermenilerin ne yapmak istediklerini ve ne yaptıklarını tam olarak bilmeden 1915 olaylarını bir soykırımdır, değildir şeklinde değerlendirmek sadece cehalete ve cahilliğe dayalı duygusal politikalara prim vermekten başka bir anlam taşıyamaz. İşte bu nedenle biz; bu yazımızda, Ermeni göç olayının daha gerçekçi bir değerlendirme ile ele alınabilmesi için, 1914-1915 olaylarını genel hatları ile ortaya koymaya çalışacağız.
SAVAŞ ÖNCESİ GELİŞMELER
2O.nci yy. başlarında Avrupa'nın ünlü üçlü İttifak ve İtilaf devletleri; aralarında hiçbir konuda anlaşamamalarına rağmen, bir konuda çok iyi anlaşabilmişlerdi.O da, Osmanlı topraklarında yaşayan gayri Müslim topluluklara istedikleri toprakları vermek, onları bağımsızlığa kavuştururken kendi menfaatlerine uygun buldukları toprakları da koparıp almak ve kendi uçsuz bucaksız sömürge imparatorluğuna dahil etmekti. Bu dönemde pek az bilinen ve işlenen bir konu da, bu ülkeleri geri planda görünerek destekleyen, fakat asıl yönlendirici olan dinsel örgütlerin radikal istekleriydi. Onlar Anadolu ve Trakya Yarımadalarının tıpkı "Endülüs Emevileri'nden sonraki İspanya" gibi Hıristiyanlaştırılmasını istiyor ve siyasileri bu yönde teşvik ediyorlardı.
Bilindiği gibi 1911 Trablus garp Savaşı İtalya'yı mutlu ederken, bir yıl sonra, Avrupa devletlerinin teşviki ile Balkan Savaşı başladı ve bu savaş sonunda Balkan devletleri çok büyük toprak kazançları elde ettiler. Türkler yüz yıllardır hayal edildiği gibi Avrupa'nın dışına itildiler. Acaba bu savaş gereklimiydi, önlenemezmi idi diye bir soru sorsak, cevabı tabii ki önlenebilirdi olacaktır.Neden önlenemedi sorusuna cevap olarak da sadece şunu söyleyebiliriz: çünkü Türk Dış İşleri Bakanlığı savaşın çıkmasını istiyor, önlemek istemiyor ve hükümetini de bu yönde bir karar alma istikametinde yönlendiriyordu. Dönemin Dış İşleri Bakanı, daha sonraları Ermeni Dünyasında önemli roller üstlenecek olan Garbis Noradunkyan isimli Ermeni asıllı bir Osmanlı vatandaşı idi.(1) Savaşı önlemek istememedi çünkü; tıpkı günümüz AB si gibi, o günkü Avrupa devletlerinin dağılan Osmanlı enkazından büyük bir Ermeni devleti kuracaklarını biliyor ve bu oluşuma yardımcı olmak mecburiyetinde olduğuna inanıyordu.(2) Nitekim, Balkan Savaşından hemen sonra, kendisi de azılı bir Ermeni militanı olan Rus Büyük Elçiliği baş tercümanı Mandelstam efendinin hazırladığı ve onun ismi ile anılan plan yürürlüğe kondu.(3) Almanya dahil bütün ülkelerin ağır baskılarına dayanamayan İttihat-Terakki liderleri Şubat 1914'de bu planı kabul etmek mecburiyetinde kaldılar.(4) Bu plana göre Doğu Anadolu'daki altı Ermeni İl'i (maalesef ki belgelerde böyle,yani Ermeni ili diye geçiyor) ikiye bölünüyor ve her biri birer yabancı valinin kontrolüne veriliyordu.(5) Valiler tamamen Rusya ve Ermeni liderlerin kontrolü altında seçildiler ve hatta Osmanlı Devleti ile bir anlaşma imzaladılar.Yani Trabzon-Erzurum ile Van-Diyarbakır bölgesinde geleceğin Ermeni Devletinin temeli atılmış oldu.İkinci Bölge Genel Müfettişi ( veya valisi) Norveç Ordusundan Bnb.( sonra yarbay) Hoff'un görevine başlamak için Van'a geldiği günlerde Saraybosna'daki ünlü cinayet işlendi.Siyasi durum gerginleşince, Osmanlı Devleti Genel Müfettişleri bölgeden uzaklaştırdı ve nihayet yıl sonunda 31 Aralık 1914 tarihinde çıkan irade ile bu iki zatın görevleri resmen sona erdirildi.(6) Savaş sırasında hem Türkler ve hem de Ermeniler gelinen bu seviyeyi asla unutmadılar. Ermeniler açısından Avrupa Devletlerinin baskısı ile Doğu Anadolu'da tarihte görülmedik şekilde büyük bir Ermeni Devleti; kurulma aşamasından dönmüştü. Bu toprakların gelecekte Ermenilere verilebilmesi için yeni başlayan savaşta Türklerin içinde bulunduğu tarafın savaşı kaybetmesi için yapılacak her şey mubahtı. Türkler de Ermeni toplumunu vaktiyle dağıtmakta ihmal gösterdikleri için kendilerini suçluyor, onların toplu olarak yaşadıkları şehirlerin tehlike altında olduğunu görüyorlardı. Avrupa Güçleri bu toprakları Türklerden kopararak yeni bir Hıristiyan devlet kurmak istiyorlardı. Bu nedenle bölgede yaşayan ve en büyük iç tehdit halini alan Ermeni Halkı için bir formül bulma mecburiyeti oluşmuştu.(7) Bütün bu nedenlerle savaş başlayınca, her iki tarafta birbirini ihtiyatlı bir şekilde ve dikkatle izlemeye başladı.
1.DÜNYA SAVAŞI BAŞLARINDA TÜRK VE ERMENİLERİN TUTUM VE DAVRANIŞLARI
Savaş başlamadan hemen önce, Haziran 1914'de Ermeniler Erzurum'da büyük bir toplantı yapmış ve gelişen siyasi olaylar karşısında takip edecekleri politika esaslarını tespit etmişlerdir. Clair Price,(8) Arnold Toynbee (9), Papazyan gibi Ermeni yanlısı yazarlar bu toplantıya Türklerin (İttihat ve Terakki üyelerinin) de katıldığını ve Ruslara karşı Ermeni toplumundan destek beklediklerini, Ermenilerin ise bu teklifi reddettiklerini belirtmekte, Ermenilerin kendi Anavatanlarına karşı Rusya'yı destekleyeceğini adeta gururla beyan ve itiraf etmektedirler. Acaba bir azınlık kesimin, çıkması muhtemel bir savaşta, kendi vatandaşları yerine muhtemel düşmanla işbirliği yapacağını itiraf etmesini hangi ülke kabul edebilir ve savaşan hangi ordu böyle bir toplumun Savunma Mevzileri gerisinde dilediğince düşmanca davranışlarda bulunmasına izin verebilir?(10)
Savaş başladığı zaman bütün Osmanlı Ermeni toplumu ve özellikle bölgede yaşayan Ermeniler: yıllardır yaptıkları hazırlıklar sonucu, Osmanlı Devleti'nin Silahlı Kuvvetleri içinde savaşmama kararını uygulamaya koydular,(11) Seferberlik ilanı ile birlikte askere alınan Ermeni gençleri silahlarıyla veya silahsız olarak firar ettiler.(12) Kimi büyük şehirlere sığındı ve oralarda "Dam Taburları" olarak anılan kaçaklar ordusunu meydana getirdiler ve "Şehir içi gerilla taktikleri" uygulamaya başladılar(13). Büyük bir kısmı da savaşan Türk Orduları gerisinde silahlı çeteler oluşturup savaşan birlikleri yan ve gerilerinden vurmaya başladılar.(14) Planlı olarak İlk resmi isyan, Osmanlı Devletinin seferberlik ilanından hemen sonra, 30 Ağustos 1914'de Zeytun'da başladı.(15)
Ruslarla yapılan muharebeler ilerledikçe Doğu Anadolu'da yaşayan Ermeni militanların faaliyetleri de arttı. Rus Ordusu'nun Sarıkamış'ta (Aralık sonu ve Ocak 1915'in ilk günlerinde) başarılı olmasında, sadece soğuk hava ve kış şartlarının değil ayni zamanda bölge köylerinde yaşayan Ermeni vatandaşların ihanetinin de büyük payı olmuştur.
Bundan sonra olaylar şöyle gelişti:Sarıkamış'ta kaybolan savunma gücünü yeniden kurmak için durumun aciliyeti nedeniyle "Bölgesel Seferberlik yapılması" kararı alındı ve Doğu Anadolu bölgesinde yaşayan,eli silah tutabilecek çağdaki gençler askere alındılar. Böylece bahar aylarında başlayacak Rus Taarruzları karşısında Doğu Anadolu'yu Savunacak mevziler takviye edildi.(16) Şubat ve Mart aylarında bölgedeki Ermeni çeteleri erkeksiz ve savunmasız kalmış köy ve kasabalara saldırıp; kıyım ve talan yapmaya başladılar.(17) Ermenilerin muhtemel hareket tarzları yakından izleniyordu. Bu nedenle ilk Ermeni saldırıları ile birlikte, Komutanlar hükümete tedbir alınması için baskı yapmaya başladılar. Bu arada adeta kasten unutulan veya unutturulan bir olay gerçekleşti.Nisan ayında Ruslar Güney Kafkasya'da yaşayan 100.000 den fazla Türk insanını "Zorunlu Göç"e tabi tuttular ve onları Türk hududundan ( ve hatta mevcut engellerin üzerinden ) içeri sürdüler.(18) Aynı ay, Van bölgesinde Ermeni isyanı çok şiddetlendi.Sınırlı sayıdaki Jandarma birlikleri Ermeni saldırıları karşısında çekildiler.15 Nisan günü isyan Van'ın bütün bölgelerine yayıldı.(19) Batıda Çanakkale Kara muharebelerinin başladığı günlerde 24 Nisan 1915 günü, hükümet İstanbul da yaşayan 78.000 Ermeni'den olaylara karıştığı tespit edilen 2345 kişiyi tutukladı.(20) Aynı gün Rusya'nın Eçmiyazin Katolikosu'ndan ABD Başkanına şu telgraf gönderildi:
" Sayın Başkan, Türk Ermenistan'ından aldığımız son haberlere göre, orada "Katliam" başlamış ve organize bir tedhiş, Ermeni halkının mevcudiyetini tehlikeye sokmuştur. Bu nazik anda Ekselanslarının ve büyük Amerikan milletinin asil hislerine hitap ediyor, insanlık ve Hıristiyanlık inancı adına, büyük Cumhuriyetinizin diplomatik temsilcilikleri vasıtasıyla derhal müdahale ederek, Türk fanatizminin şiddetine terkedilmiş Türkiye'deki halkımın korunmasını rica ediyorum."(21)
Buna paralel bir adımı İngiltere,Fransa ve Rusya attı, Ermenileri masum ve mazlum gösteren ve Türklerin Ermenilere "Soykırım" uyguladığını iddia eden bir Nota,25 Mayıs 1915 günü,Havas Ajansı vasıtası ile Osmanlı Devletine verildi. Nota şu sözlerle başlamaktaydı:
"Hemen bir aydan beri, Türk-İslam ahali, Osmanlı Devleti memurları ile birlikte ve çok zaman bunların yardımı ile Ermenileri katletmektedirler."Bu müdahalelerin anlamı gayet açık bir şekilde, Ermeniler ne yaparsa yapsın Türk Hükümeti onlara karşı hiçbir şey yapamaz. Eğer yaparsa (ki başlamıştır) ,o zaman biz bunu bir Soykırım olarak değerlendiririz" şeklinde yorumlanmalıdır.(22)
Ayni günlerde, Doğu Anadolu'da Türk Halkının aleyhinde büyük ve acı olaylar cereyan etmektedir. Ermeni İsyanı çok büyümüş, Van bölgesi Ermeni İsyancıların ve Rusların eline geçmiş, Komutanlar yan ve gerilerini tehdit eden 40-50.000 kadar Ermeni milisleri için tedbir alınmasını istemişler ve Hükümet " nasıl bir tedbir alınması gerektiğini" düşünmektedir. Ama görüldüğü gibi iç ve dış düşmanlar alınacak her türlü "Savunma Tedbiri'nin" adını baştan koymuştur."Soykırım". Daha "Tehcir/ Zorunlu Göç" başlamamıştır ama adı baştan bellidir.
1915 MAYIS AYI DOĞUANADOLU'DA ERMENİ FAALİYETLERİ
Şimdi o günlerde Doğu Anadolu" da yaşanan olayları tarihsel sırasına göre biraz daha yakından izleyelim. Mareşal Fevzi Çakmak'ın Mayıs'ın ilk haftası ile ilgili anıları şöyledir: 5, 6, 7 Mayıs tarihlerinde Rusların saldırıları ( Kuzey kesimde) durdurulmuş bu arada "Van İsyanı" devam etmiştir. Asi Ermeniler sayıca az buldukları yerlerdeki jandarma, memur ve ahaliyi kadın, çocuk, yaşlı demeden öldürmüşler, genç kız ve kadınlara tecavüzde bulunmuşlar, Van şehrini kan ve ateş içinde bırakmışlardır."(23)
- 8 Mayıs günü Van'da Ermenilerin bir Türk mahallesine daha tecavüz edip bir çok evi yaktıkları haberini alan Van Valisi Cevdet Bey artık Türk halkını savunamayacağını anladı ve "halkın başka bölgelere göç ettirilmesine" ve Van'ın yavaş yavaş terk edilmesine karar verdi. Bu "zorunlu Göç" sırasında savunmasız kalan pek çok Türk insanı, Ermenilerce tam bir "Soykırım" ve akıl almaz işkencelere maruz bırakıldılar.(24)
- 14 Mayıs'ta Türklerin Van'ı terletmesinden iki gün sonra, Ermenilerin coşkun tezahüratı altında,Rus Ordusu şehre girdi. Bu olaylardan birkaç ay sonra ABD'ye gönderilen ve bir Ermeni gazetesi "Gosnak" 'ta yayınlanan bir mektup Van'ın son durumu hakkında şu bilgileri veriyordu:
"Bir çok silahla birlikte 810 top ele geçirdik. Hükümete ait bütün binaları ve kışlaları yaktık.Van'da 1500 kadar kadın ve çocuktan başka Türk kalmadı. Bunlar da Amerikan Bölgesinde muhafaza ediliyor. Bazılarına da Rus Ordusu tarafından bakılıyor, yemek veriliyor. Bu gün Van Valisi Aram'dır. Bütün davalar artık Ermeni lisanı ile görülüyor. Köylere ve kasabalara Ermeni memurlar gönderiliyor." (25) Dikkat edilirse mektupta "Soykırımdan" , ezilmeden hiç bahsedilmiyor. Zorunlu göç başlatılmış ama o aldırmıyor. Kazandıkları büyük başarının zevkini Amerika'daki yakınları ile paylaşmak istiyor. Ama daima Türklere yakıştırılan "Soykırımı" burada kendisi ve arkadaşlarının yaptığını itiraf ediyor. Zira Ermeni İsyanından önce, Van bölgesinde yaşayan ve sadece 1500 kişi kalabilen Türk insanının sayısı, resmi kayıtlara göre 509.707 dir. Bu olaylar ve sonrasında bölgede ölen Müslümanların sayısı ise 200.000 kadardır.(26)
Acı haberlerin ard arda Başkente ulaşması ve komutanların Türk insanı, Müttefik ülke Büyük Elçilerinin de Ermeni yanlısı baskılar yapması üzerine Hükümet zor durumda kalır. Bu baskıları zamanın İçişleri Bakanı Talat Paşa şu sözlerle anlatıyor:
" Ordu göç ettirme kanunun uygulanmasında yeniden ısrar etti, ben yine karşı çıktım. Bir çok acı durumlar bana göstermiştir ki, Hıristiyanların Müslümanlara yaptıkları zulümler Avrupa'da büyük bir hoşgörü ile, sessiz karşılandığı halde, Müslümanların en ufak bir hareketi gereğinden fazla büyütülüyordu. Bu bakımdan; Rusların bu savaşta Ermenilerin yanı başında bulunması yüzünden çıkacak olan düzensizliklerin bize karşı kötüye kullanılacağını önceden biliyordum. Bu görüşmeler sırasında meslektaşlarımdan bazıları beni duygusuzluk ve vatana bağlı olmamakla suçlayacak kadar ileri gittiler."(27)
Osmanlı Hükümeti, Ermeni İsyanı ve gelişen Rus taarruzları ile ortaya çıkan kritik durum üzerine, ulusal ve yasal bir " Pasif Savunma Tedbiri" olarak, 27 Mayıs 1915 tarihinde çıkardığı bir geçici kanunla ( geçici denmesinin sebebi bildiğiniz gibi Meclis'in o günlerde kapalı olmasıdır.) Muharebe Bölgesinde yaşayan Ermeni yurttaşları zorunlu göç'e tabi tutma kararı almış ve bu karar 2 Hazirandan itibaren uygulanmaya başlanmıştır. Asker ve Jandarma himayesinde Ermeniler toplu olarak belirli merkezlerde toplandılar ve genel olarak Osmanlı Devletinin Suriye Vilayetine gönderildiler.(28) İşte Diyaspora Ermenileri ve yandaşlarının "Soykırım iddiaları" ile üzerinde durdukları olayın özü,aslı budur. Bazı tanınmış yazarlar ve Dış odaklara paralel bazı aydınlarımızın da dahil olduğu Ermeni taraftarlarının ;1.000.000 Ermeni öldürüldü dedikleri olay bu göç olayıdır.
Ortaya sürülen abartılı rakamlara gelince: Osmanlı kayıtlarına (ki sağlam kayıtlardır)
Göre Anadolu'da yaşayan Ermenilerin sayısı: 1.150.000 kişi kadardır. 700.000 kadar insan göç yerine ulaşmış,280.000 kişi yerlerinde bırakılmış, 100.000 kadar asker kaçağı ile Kafkasya, Balkanlar, İran, Avrupa, ABD ve Kanada'ya göçenler de hesaba katıldığında göç ve savaş sırasında Ermeni kayıplarının 50.000 ila 150.000 arasında olduğu açıkça görülebilir. Oysa aynı dönem içinde Doğu Anadolu bölgesinde yaşayan Türk ve Müslümanların kaybı ortalama 2.500.000 kadardır. Avrupa'nın ünlü propaganda çarkı Türk kayıplarını hiç görmez ve sıfırlara indirirken, Ermeni kayıplarını etkili olması için milyonlara çıkarmış ve bunda da görüldüğü gibi başarılı olmuştur.
Galiba bizim aydınlarımızın da kafasını karıştıran olay bu göç olayıdır. Tabii ki masum Ermeni vatandaşları için talihsiz ve hatta haksız bir olay olarak kabul edilebilir. Ancak bu olay bir ulusun mukadderatını baştan aşağı etkileyecek, milyonlarca insanın acı çekmesine sebebiyet verecek bir olaydır ve "Zorunlu Göç" pek çok ülkenin, savaş sırasında mecbur kaldığı halde uygulamaya koyduğu yasal bir "Pasif Savunma Tedbiri"dir. Yukarıda açıkladığımız şekilde Nisan ve Mayıs aylarında aynı bölgede yaşayan Türkler üzerinde biri Ruslar tarafından olmak üzere iki defa uygulanmıştır. Bırakalım Türkleri, Ermenileri ve 1nci Dünya Savaşını, 2nci Dünya Savaşının başında bile bizi bu konuda en çok tenkit yapan Fransa devleti: 1939-1940 Kışında,Ren Vadisinde hazırladığı savunma ( Majino) hattı doğusunda bulunan Alsas köylerinin tüm halklını buradan çıkarıp Fransanın Güneybatısına , özellikle de Dordogne'a naklettirmiştir. Almanca konuşan ve hatta kimi zaman Alman dostu olan bu halk Fransız Ordusunu aynen Doğu Anadoludaki Ermeni toplumu gibi rhatsız etmişti. Bu insanlar 1945 yılına kadar boşaltılmış , kimi zaman yıkılmış evlerinden uzakta, güneyde kalacaklardır. (30). Pearl Harbour'dan sonra ABD Hükümeti ülkede yaşayan Japon asıllı Amerikalıları belirli kamplarda yaşamaya mecbur etti. Hiçbir suçu olmayan bu insanlar da uzun savaş yıllarını bu kamplarda geçirdiler. Sovyetler Kırım ve Kafkasya çevresinde yaşayan çoğu Türk kökenli milyonlarca vatandaşını ,başta Sibirya olmak üzere değişik bölgelere sürmüşlerdi. Anormal şartlar altında ,bir ulus için hayati bir tehlikenin önlenmesi amacıyla başvurulan bu tedbirler; tabii ki dini,dili,ırkı ne olursa olsun Milyonlarca masum insanın acı çekmesine sebebiyet vermiştir ve verecektir.
Burada herkesi adil olmaya davet etmek isteriz. Özellikle Fransa, kendi yapmak zorunda kaldığı "Zorunlu Göç" olayını bir savunma hakkı telakki ederken Türklerin kullandığı bir savunma hakkını "Soykırım" olarak tanımlayamaz,ve yine haksız bir şekilde kendisini hiç ilgilendirmeyen bir konuda açıkça taraf tuttuğunu belirterek yer alamaz ve kendi görüşünü zorla kabul ettirmek için yasa çıkaramaz. Bütün bu gerçeklere karşı çıkarak tek yanlı tutumunda ısrar eden Fransa ve onu takip eden ülkeler gelecek on yıllarda kendi oyunlarının kurbanı olacak ve bu tutumları örnek gösterilerek kendi sömürge İmparatorluklarında işlenen büyük suçlar için özellikle Asya, Afrika, Amerika, Avustralya ve Yeni Zelanda halkları tarafından ,daha ağır yasalar ve sonuçlarla karşı karşıya bırakılacaklardır. Bundan kimsenin şüphesi olmamalıdır.
Kaynakça:
1. Altan DELİORMAN: Türklere Karşı Ermeni Komiteleri,S.131 (3.Baskı İstanbul-1980)
2. Şeyhülislam Cemalettin Efendi,Siyasi Hatıralarım S.68,84,87 (Nehir Yay.İstanbul-1990)
3. Esat URAS: Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi,s.388 (2.Baskı,Belge Yay.İstanbul-1987)
4. Salahi Ramstad SONYEL:The Ottoman Armenians,Victims of Great Power Diplomacy,s.289 (London-1987)
5. Yusuf Hikmet BAYUR:Türk İnkılabı Tarihi C.2,K-III,s.169-174 (TTK Ankara-1983) ; Kamuran GÜRÜN: Ermeni Dosyası s.191 (TTK Ankara-1983)
6. Y.H.Bayur a.g.e. 186-187
7. Akdes Nimet KURAT: Türkiye ve Rusya 1748-1919,s.211 (Ankara Üniversitesi Basımevi-1970)
8. Claire PRİCE:The Rebirth of Turkey,s.85 (New York-1923)
9. K.Gürün aynı eser s.195
10. alat Paşanın Anıları: s.75 (Mehmet Kasım,Say Yay.İstanbul-2001)
11. Aram TURABİAN: Les Volantaires Sur Les Drapaux Français Marseille-1917,s.6; K.Gürün a.g.e.s 186; Rafael de NOGALES: Four Years Beneath The Crescent,s.45,New York-1926 ( Hilal Altında Dört Sene ve Buna Cevap,Çev. Kaymakam Hakkı,As.Mat.İstanbul-1931) ; Richard G.HOVANNASİAN: Armenia on The Road of İndependence-1918,s.54 (University of California Press Ltd. USA-1967)
12. C.Price a.g.e.s.86-87; Ergünöz AKÇORA: Van ve Çevresinde Ermeni isyanları,s.6-10 (Türk Dünyası Araştırma Vakfı,İstanbul-1944) ; Ahmet Hulki SARAL: Ermeni Meselesi (Ankara-1970)
13. Arşavir Şıracıyan: Bir Ermeni Teröristin İtirafları,s.52-54 (Kastaş Yay.-1997)
14. Justin Mc CARTHY: Muslim And Minorities,s.XIII (New York University Press-1983)
15. C.Price a.g.e.s.87
16. Ermeni Komitelerinin A'mal ve Harekatı İhtilaliyesi,Meşrutiyetten Evvel ve Sonra,s.200-216 (H.Erdoğan Cengiz,Ankara-1983)
17. Ali İhsan SABİS : Birinci Dünya Harbi Harp Hatıralarım,c.2,s.180 (Nehir Yay. İstanbul-1991) ; Askeri Tarih Belgeleri Dergisi Sayı ,No. 18/8
18. M. Fahrettin Kırgızoğlu : Kars Tarihi Cilt-1,s.553-554 ( Taş Çağlarından Osmanlı İmparatorluğuna Değin,İstanbul-1953) ; Ahmet Ender GÖKDEMİR : Cenub-i Garbi Kafkas Hükümeti,s.14-15 (Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara.-1988)
19. General MAFLOFSKİ : Umumi Harpte Kafkas Cephesinin Tenkidi,s.194-195 (Çev. Kaymakam Nazmi, Ankara-1935)
20. Nurşen MAZICI : Belgelerle Uluslar arası Rekabette Ermeni Sorununun Kökeni, 1878-1918,s.80 (İstanbul-1987)
21. K.Gürün a.g.e. s. 210-211
22. Ulrich TRUMPENER :Germany And The Ottoman Empire 1914-1918,s.204, Princetown University Press-1968 ( Kitabın s.210,Dip Not (26) aynen şöyledir. "Rus Dışişleri tarafından hazırlanan memorandum Sir Edward Grey tarafından da onaylandı. Fransız hükümeti orijinal metindeki 'Hıristiyanlık ve medeniyete karşı suç' ibaresini 'İnsanlık ve medeniyete karşı suç' olarak değiştirilmesini istedi ve ifade kolonilerdeki Müslümanları rahatsız etmemek için değiştirildi."
23. Fevzi ÇAKMAK : Büyük Harpte Şark Cephesi Hareketleri, (Şark Vilayetlerimizde, Kafkasyada ve İranda) s.86-87 ( Ankara-1936) ; Aziz SAMİH : Büyük Harpte Kafkas Cephesi Hatıraları ( Zivinden Peteriç'e) s.44,Ankara-1939
24. E.Akçora a.g. e. s. 127
25. Abdullah YAMAN : Ermeni Meselesi ve Türkiye, s.326-327 ( İstanbul-1973)
26. Azmi SÜSLÜ : Ermeniler ve 1915 Tehcir Olayı s.22 ( Van 100 Yıl Üniversitesi –1990) ; Armenians in The Ottoman Empire And Modern Turkey,s.21 ( Boğaziçi Üniversitesi İstanbul-1984); J.Mc.Carthy Muslim And Minorities
27. Talat Paşanın Anıları, s.82-83
28. Genkur. ATASE Arşivi,No.1/1,Klas.44,Dos.207,Fih.2-3; A.Süslü a.g.e. s.110
29. Yılmaz AKBULUT : Ermeniler ve Bingöldeki Ermeni Tehcirleri,s.149 (Kültür Bakanlığı,Ankara-1998)
30. Georges de MALEVİLLE : 1915 Osmanlı, Rus, Ermeni Trajedisi,s.53-54 ( Çev. Necdet Bakkaloğlu, İstanbul-1988) DR.M.GALİP BAYSAN
Tabiatıyla varılan sonuçlar da çok yanlış ve çok aldatıcı oldu. Neticede son 1000 yıllık Dünya Tarihinin en masum uluslarından biri, saçma sapan,çoğu Patrikhane, kiliseler, okullar ve Ermenilere Destek verme cemiyetlerinin bürolarındaki masa başlarında uydurulmuş, düzmece hikayelere kurban edilerek en ağır cinayet ithamlarına maruz bırakıldı. Bu da yetmedi, 1915 olayları hakkında kendileri gibi düşünmeyenlerin ağır hapis ve para cezaları almalarını sağlayacak kanunlar çıkarmaya başladılar. İşin en acınacak yönü bunu kendilerini dünyanın gelmiş geçmiş en uygar toplumu olarak gösteren ve kabul eden Avrupa ve Batının Hıristiyan ülkelerinin yapması olmuştur. Bu ileri ve gelişmiş ülkeler; en az 200 yıl kadar geride bırakıldığını zannettiğimiz ilkel dinsel kalıpları kullanarak, özellikle Türklere karşı yeni tarz bir "Haçlı Seferi" uygulamasına geçmiş bulunuyorlar. Ve yine işin en hazin yönü, bunu insanın insana geçmişteki haksız davranışlarını cezalandırmak amacıyla yapmak mecburiyetinde olduklarını öne sürerek yapıyor; insani açıdan ayıp üzerine ayıp, dini açıdan da günah üzerine günah işliyorlar. Oysa yerli ve yabancı tarihi gerçekler, 1915 olaylarının tarafsız bir gözle incelenmesi halinde, Ermenilerin kendi anavatanlarına her şekli ile ihanet ettiğini ve dört yıllık savaş süresince "Türklere düşman bütün unsurlarla tam bir işbirliği içinde olduğunu" gösteriyor. Ermenilerin ne yapmak istediklerini ve ne yaptıklarını tam olarak bilmeden 1915 olaylarını bir soykırımdır, değildir şeklinde değerlendirmek sadece cehalete ve cahilliğe dayalı duygusal politikalara prim vermekten başka bir anlam taşıyamaz. İşte bu nedenle biz; bu yazımızda, Ermeni göç olayının daha gerçekçi bir değerlendirme ile ele alınabilmesi için, 1914-1915 olaylarını genel hatları ile ortaya koymaya çalışacağız.
SAVAŞ ÖNCESİ GELİŞMELER
2O.nci yy. başlarında Avrupa'nın ünlü üçlü İttifak ve İtilaf devletleri; aralarında hiçbir konuda anlaşamamalarına rağmen, bir konuda çok iyi anlaşabilmişlerdi.O da, Osmanlı topraklarında yaşayan gayri Müslim topluluklara istedikleri toprakları vermek, onları bağımsızlığa kavuştururken kendi menfaatlerine uygun buldukları toprakları da koparıp almak ve kendi uçsuz bucaksız sömürge imparatorluğuna dahil etmekti. Bu dönemde pek az bilinen ve işlenen bir konu da, bu ülkeleri geri planda görünerek destekleyen, fakat asıl yönlendirici olan dinsel örgütlerin radikal istekleriydi. Onlar Anadolu ve Trakya Yarımadalarının tıpkı "Endülüs Emevileri'nden sonraki İspanya" gibi Hıristiyanlaştırılmasını istiyor ve siyasileri bu yönde teşvik ediyorlardı.
Bilindiği gibi 1911 Trablus garp Savaşı İtalya'yı mutlu ederken, bir yıl sonra, Avrupa devletlerinin teşviki ile Balkan Savaşı başladı ve bu savaş sonunda Balkan devletleri çok büyük toprak kazançları elde ettiler. Türkler yüz yıllardır hayal edildiği gibi Avrupa'nın dışına itildiler. Acaba bu savaş gereklimiydi, önlenemezmi idi diye bir soru sorsak, cevabı tabii ki önlenebilirdi olacaktır.Neden önlenemedi sorusuna cevap olarak da sadece şunu söyleyebiliriz: çünkü Türk Dış İşleri Bakanlığı savaşın çıkmasını istiyor, önlemek istemiyor ve hükümetini de bu yönde bir karar alma istikametinde yönlendiriyordu. Dönemin Dış İşleri Bakanı, daha sonraları Ermeni Dünyasında önemli roller üstlenecek olan Garbis Noradunkyan isimli Ermeni asıllı bir Osmanlı vatandaşı idi.(1) Savaşı önlemek istememedi çünkü; tıpkı günümüz AB si gibi, o günkü Avrupa devletlerinin dağılan Osmanlı enkazından büyük bir Ermeni devleti kuracaklarını biliyor ve bu oluşuma yardımcı olmak mecburiyetinde olduğuna inanıyordu.(2) Nitekim, Balkan Savaşından hemen sonra, kendisi de azılı bir Ermeni militanı olan Rus Büyük Elçiliği baş tercümanı Mandelstam efendinin hazırladığı ve onun ismi ile anılan plan yürürlüğe kondu.(3) Almanya dahil bütün ülkelerin ağır baskılarına dayanamayan İttihat-Terakki liderleri Şubat 1914'de bu planı kabul etmek mecburiyetinde kaldılar.(4) Bu plana göre Doğu Anadolu'daki altı Ermeni İl'i (maalesef ki belgelerde böyle,yani Ermeni ili diye geçiyor) ikiye bölünüyor ve her biri birer yabancı valinin kontrolüne veriliyordu.(5) Valiler tamamen Rusya ve Ermeni liderlerin kontrolü altında seçildiler ve hatta Osmanlı Devleti ile bir anlaşma imzaladılar.Yani Trabzon-Erzurum ile Van-Diyarbakır bölgesinde geleceğin Ermeni Devletinin temeli atılmış oldu.İkinci Bölge Genel Müfettişi ( veya valisi) Norveç Ordusundan Bnb.( sonra yarbay) Hoff'un görevine başlamak için Van'a geldiği günlerde Saraybosna'daki ünlü cinayet işlendi.Siyasi durum gerginleşince, Osmanlı Devleti Genel Müfettişleri bölgeden uzaklaştırdı ve nihayet yıl sonunda 31 Aralık 1914 tarihinde çıkan irade ile bu iki zatın görevleri resmen sona erdirildi.(6) Savaş sırasında hem Türkler ve hem de Ermeniler gelinen bu seviyeyi asla unutmadılar. Ermeniler açısından Avrupa Devletlerinin baskısı ile Doğu Anadolu'da tarihte görülmedik şekilde büyük bir Ermeni Devleti; kurulma aşamasından dönmüştü. Bu toprakların gelecekte Ermenilere verilebilmesi için yeni başlayan savaşta Türklerin içinde bulunduğu tarafın savaşı kaybetmesi için yapılacak her şey mubahtı. Türkler de Ermeni toplumunu vaktiyle dağıtmakta ihmal gösterdikleri için kendilerini suçluyor, onların toplu olarak yaşadıkları şehirlerin tehlike altında olduğunu görüyorlardı. Avrupa Güçleri bu toprakları Türklerden kopararak yeni bir Hıristiyan devlet kurmak istiyorlardı. Bu nedenle bölgede yaşayan ve en büyük iç tehdit halini alan Ermeni Halkı için bir formül bulma mecburiyeti oluşmuştu.(7) Bütün bu nedenlerle savaş başlayınca, her iki tarafta birbirini ihtiyatlı bir şekilde ve dikkatle izlemeye başladı.
1.DÜNYA SAVAŞI BAŞLARINDA TÜRK VE ERMENİLERİN TUTUM VE DAVRANIŞLARI
Savaş başlamadan hemen önce, Haziran 1914'de Ermeniler Erzurum'da büyük bir toplantı yapmış ve gelişen siyasi olaylar karşısında takip edecekleri politika esaslarını tespit etmişlerdir. Clair Price,(8) Arnold Toynbee (9), Papazyan gibi Ermeni yanlısı yazarlar bu toplantıya Türklerin (İttihat ve Terakki üyelerinin) de katıldığını ve Ruslara karşı Ermeni toplumundan destek beklediklerini, Ermenilerin ise bu teklifi reddettiklerini belirtmekte, Ermenilerin kendi Anavatanlarına karşı Rusya'yı destekleyeceğini adeta gururla beyan ve itiraf etmektedirler. Acaba bir azınlık kesimin, çıkması muhtemel bir savaşta, kendi vatandaşları yerine muhtemel düşmanla işbirliği yapacağını itiraf etmesini hangi ülke kabul edebilir ve savaşan hangi ordu böyle bir toplumun Savunma Mevzileri gerisinde dilediğince düşmanca davranışlarda bulunmasına izin verebilir?(10)
Savaş başladığı zaman bütün Osmanlı Ermeni toplumu ve özellikle bölgede yaşayan Ermeniler: yıllardır yaptıkları hazırlıklar sonucu, Osmanlı Devleti'nin Silahlı Kuvvetleri içinde savaşmama kararını uygulamaya koydular,(11) Seferberlik ilanı ile birlikte askere alınan Ermeni gençleri silahlarıyla veya silahsız olarak firar ettiler.(12) Kimi büyük şehirlere sığındı ve oralarda "Dam Taburları" olarak anılan kaçaklar ordusunu meydana getirdiler ve "Şehir içi gerilla taktikleri" uygulamaya başladılar(13). Büyük bir kısmı da savaşan Türk Orduları gerisinde silahlı çeteler oluşturup savaşan birlikleri yan ve gerilerinden vurmaya başladılar.(14) Planlı olarak İlk resmi isyan, Osmanlı Devletinin seferberlik ilanından hemen sonra, 30 Ağustos 1914'de Zeytun'da başladı.(15)
Ruslarla yapılan muharebeler ilerledikçe Doğu Anadolu'da yaşayan Ermeni militanların faaliyetleri de arttı. Rus Ordusu'nun Sarıkamış'ta (Aralık sonu ve Ocak 1915'in ilk günlerinde) başarılı olmasında, sadece soğuk hava ve kış şartlarının değil ayni zamanda bölge köylerinde yaşayan Ermeni vatandaşların ihanetinin de büyük payı olmuştur.
Bundan sonra olaylar şöyle gelişti:Sarıkamış'ta kaybolan savunma gücünü yeniden kurmak için durumun aciliyeti nedeniyle "Bölgesel Seferberlik yapılması" kararı alındı ve Doğu Anadolu bölgesinde yaşayan,eli silah tutabilecek çağdaki gençler askere alındılar. Böylece bahar aylarında başlayacak Rus Taarruzları karşısında Doğu Anadolu'yu Savunacak mevziler takviye edildi.(16) Şubat ve Mart aylarında bölgedeki Ermeni çeteleri erkeksiz ve savunmasız kalmış köy ve kasabalara saldırıp; kıyım ve talan yapmaya başladılar.(17) Ermenilerin muhtemel hareket tarzları yakından izleniyordu. Bu nedenle ilk Ermeni saldırıları ile birlikte, Komutanlar hükümete tedbir alınması için baskı yapmaya başladılar. Bu arada adeta kasten unutulan veya unutturulan bir olay gerçekleşti.Nisan ayında Ruslar Güney Kafkasya'da yaşayan 100.000 den fazla Türk insanını "Zorunlu Göç"e tabi tuttular ve onları Türk hududundan ( ve hatta mevcut engellerin üzerinden ) içeri sürdüler.(18) Aynı ay, Van bölgesinde Ermeni isyanı çok şiddetlendi.Sınırlı sayıdaki Jandarma birlikleri Ermeni saldırıları karşısında çekildiler.15 Nisan günü isyan Van'ın bütün bölgelerine yayıldı.(19) Batıda Çanakkale Kara muharebelerinin başladığı günlerde 24 Nisan 1915 günü, hükümet İstanbul da yaşayan 78.000 Ermeni'den olaylara karıştığı tespit edilen 2345 kişiyi tutukladı.(20) Aynı gün Rusya'nın Eçmiyazin Katolikosu'ndan ABD Başkanına şu telgraf gönderildi:
" Sayın Başkan, Türk Ermenistan'ından aldığımız son haberlere göre, orada "Katliam" başlamış ve organize bir tedhiş, Ermeni halkının mevcudiyetini tehlikeye sokmuştur. Bu nazik anda Ekselanslarının ve büyük Amerikan milletinin asil hislerine hitap ediyor, insanlık ve Hıristiyanlık inancı adına, büyük Cumhuriyetinizin diplomatik temsilcilikleri vasıtasıyla derhal müdahale ederek, Türk fanatizminin şiddetine terkedilmiş Türkiye'deki halkımın korunmasını rica ediyorum."(21)
Buna paralel bir adımı İngiltere,Fransa ve Rusya attı, Ermenileri masum ve mazlum gösteren ve Türklerin Ermenilere "Soykırım" uyguladığını iddia eden bir Nota,25 Mayıs 1915 günü,Havas Ajansı vasıtası ile Osmanlı Devletine verildi. Nota şu sözlerle başlamaktaydı:
"Hemen bir aydan beri, Türk-İslam ahali, Osmanlı Devleti memurları ile birlikte ve çok zaman bunların yardımı ile Ermenileri katletmektedirler."Bu müdahalelerin anlamı gayet açık bir şekilde, Ermeniler ne yaparsa yapsın Türk Hükümeti onlara karşı hiçbir şey yapamaz. Eğer yaparsa (ki başlamıştır) ,o zaman biz bunu bir Soykırım olarak değerlendiririz" şeklinde yorumlanmalıdır.(22)
Ayni günlerde, Doğu Anadolu'da Türk Halkının aleyhinde büyük ve acı olaylar cereyan etmektedir. Ermeni İsyanı çok büyümüş, Van bölgesi Ermeni İsyancıların ve Rusların eline geçmiş, Komutanlar yan ve gerilerini tehdit eden 40-50.000 kadar Ermeni milisleri için tedbir alınmasını istemişler ve Hükümet " nasıl bir tedbir alınması gerektiğini" düşünmektedir. Ama görüldüğü gibi iç ve dış düşmanlar alınacak her türlü "Savunma Tedbiri'nin" adını baştan koymuştur."Soykırım". Daha "Tehcir/ Zorunlu Göç" başlamamıştır ama adı baştan bellidir.
1915 MAYIS AYI DOĞUANADOLU'DA ERMENİ FAALİYETLERİ
Şimdi o günlerde Doğu Anadolu" da yaşanan olayları tarihsel sırasına göre biraz daha yakından izleyelim. Mareşal Fevzi Çakmak'ın Mayıs'ın ilk haftası ile ilgili anıları şöyledir: 5, 6, 7 Mayıs tarihlerinde Rusların saldırıları ( Kuzey kesimde) durdurulmuş bu arada "Van İsyanı" devam etmiştir. Asi Ermeniler sayıca az buldukları yerlerdeki jandarma, memur ve ahaliyi kadın, çocuk, yaşlı demeden öldürmüşler, genç kız ve kadınlara tecavüzde bulunmuşlar, Van şehrini kan ve ateş içinde bırakmışlardır."(23)
- 8 Mayıs günü Van'da Ermenilerin bir Türk mahallesine daha tecavüz edip bir çok evi yaktıkları haberini alan Van Valisi Cevdet Bey artık Türk halkını savunamayacağını anladı ve "halkın başka bölgelere göç ettirilmesine" ve Van'ın yavaş yavaş terk edilmesine karar verdi. Bu "zorunlu Göç" sırasında savunmasız kalan pek çok Türk insanı, Ermenilerce tam bir "Soykırım" ve akıl almaz işkencelere maruz bırakıldılar.(24)
- 14 Mayıs'ta Türklerin Van'ı terletmesinden iki gün sonra, Ermenilerin coşkun tezahüratı altında,Rus Ordusu şehre girdi. Bu olaylardan birkaç ay sonra ABD'ye gönderilen ve bir Ermeni gazetesi "Gosnak" 'ta yayınlanan bir mektup Van'ın son durumu hakkında şu bilgileri veriyordu:
"Bir çok silahla birlikte 810 top ele geçirdik. Hükümete ait bütün binaları ve kışlaları yaktık.Van'da 1500 kadar kadın ve çocuktan başka Türk kalmadı. Bunlar da Amerikan Bölgesinde muhafaza ediliyor. Bazılarına da Rus Ordusu tarafından bakılıyor, yemek veriliyor. Bu gün Van Valisi Aram'dır. Bütün davalar artık Ermeni lisanı ile görülüyor. Köylere ve kasabalara Ermeni memurlar gönderiliyor." (25) Dikkat edilirse mektupta "Soykırımdan" , ezilmeden hiç bahsedilmiyor. Zorunlu göç başlatılmış ama o aldırmıyor. Kazandıkları büyük başarının zevkini Amerika'daki yakınları ile paylaşmak istiyor. Ama daima Türklere yakıştırılan "Soykırımı" burada kendisi ve arkadaşlarının yaptığını itiraf ediyor. Zira Ermeni İsyanından önce, Van bölgesinde yaşayan ve sadece 1500 kişi kalabilen Türk insanının sayısı, resmi kayıtlara göre 509.707 dir. Bu olaylar ve sonrasında bölgede ölen Müslümanların sayısı ise 200.000 kadardır.(26)
Acı haberlerin ard arda Başkente ulaşması ve komutanların Türk insanı, Müttefik ülke Büyük Elçilerinin de Ermeni yanlısı baskılar yapması üzerine Hükümet zor durumda kalır. Bu baskıları zamanın İçişleri Bakanı Talat Paşa şu sözlerle anlatıyor:
" Ordu göç ettirme kanunun uygulanmasında yeniden ısrar etti, ben yine karşı çıktım. Bir çok acı durumlar bana göstermiştir ki, Hıristiyanların Müslümanlara yaptıkları zulümler Avrupa'da büyük bir hoşgörü ile, sessiz karşılandığı halde, Müslümanların en ufak bir hareketi gereğinden fazla büyütülüyordu. Bu bakımdan; Rusların bu savaşta Ermenilerin yanı başında bulunması yüzünden çıkacak olan düzensizliklerin bize karşı kötüye kullanılacağını önceden biliyordum. Bu görüşmeler sırasında meslektaşlarımdan bazıları beni duygusuzluk ve vatana bağlı olmamakla suçlayacak kadar ileri gittiler."(27)
Osmanlı Hükümeti, Ermeni İsyanı ve gelişen Rus taarruzları ile ortaya çıkan kritik durum üzerine, ulusal ve yasal bir " Pasif Savunma Tedbiri" olarak, 27 Mayıs 1915 tarihinde çıkardığı bir geçici kanunla ( geçici denmesinin sebebi bildiğiniz gibi Meclis'in o günlerde kapalı olmasıdır.) Muharebe Bölgesinde yaşayan Ermeni yurttaşları zorunlu göç'e tabi tutma kararı almış ve bu karar 2 Hazirandan itibaren uygulanmaya başlanmıştır. Asker ve Jandarma himayesinde Ermeniler toplu olarak belirli merkezlerde toplandılar ve genel olarak Osmanlı Devletinin Suriye Vilayetine gönderildiler.(28) İşte Diyaspora Ermenileri ve yandaşlarının "Soykırım iddiaları" ile üzerinde durdukları olayın özü,aslı budur. Bazı tanınmış yazarlar ve Dış odaklara paralel bazı aydınlarımızın da dahil olduğu Ermeni taraftarlarının ;1.000.000 Ermeni öldürüldü dedikleri olay bu göç olayıdır.
Ortaya sürülen abartılı rakamlara gelince: Osmanlı kayıtlarına (ki sağlam kayıtlardır)
Göre Anadolu'da yaşayan Ermenilerin sayısı: 1.150.000 kişi kadardır. 700.000 kadar insan göç yerine ulaşmış,280.000 kişi yerlerinde bırakılmış, 100.000 kadar asker kaçağı ile Kafkasya, Balkanlar, İran, Avrupa, ABD ve Kanada'ya göçenler de hesaba katıldığında göç ve savaş sırasında Ermeni kayıplarının 50.000 ila 150.000 arasında olduğu açıkça görülebilir. Oysa aynı dönem içinde Doğu Anadolu bölgesinde yaşayan Türk ve Müslümanların kaybı ortalama 2.500.000 kadardır. Avrupa'nın ünlü propaganda çarkı Türk kayıplarını hiç görmez ve sıfırlara indirirken, Ermeni kayıplarını etkili olması için milyonlara çıkarmış ve bunda da görüldüğü gibi başarılı olmuştur.
Galiba bizim aydınlarımızın da kafasını karıştıran olay bu göç olayıdır. Tabii ki masum Ermeni vatandaşları için talihsiz ve hatta haksız bir olay olarak kabul edilebilir. Ancak bu olay bir ulusun mukadderatını baştan aşağı etkileyecek, milyonlarca insanın acı çekmesine sebebiyet verecek bir olaydır ve "Zorunlu Göç" pek çok ülkenin, savaş sırasında mecbur kaldığı halde uygulamaya koyduğu yasal bir "Pasif Savunma Tedbiri"dir. Yukarıda açıkladığımız şekilde Nisan ve Mayıs aylarında aynı bölgede yaşayan Türkler üzerinde biri Ruslar tarafından olmak üzere iki defa uygulanmıştır. Bırakalım Türkleri, Ermenileri ve 1nci Dünya Savaşını, 2nci Dünya Savaşının başında bile bizi bu konuda en çok tenkit yapan Fransa devleti: 1939-1940 Kışında,Ren Vadisinde hazırladığı savunma ( Majino) hattı doğusunda bulunan Alsas köylerinin tüm halklını buradan çıkarıp Fransanın Güneybatısına , özellikle de Dordogne'a naklettirmiştir. Almanca konuşan ve hatta kimi zaman Alman dostu olan bu halk Fransız Ordusunu aynen Doğu Anadoludaki Ermeni toplumu gibi rhatsız etmişti. Bu insanlar 1945 yılına kadar boşaltılmış , kimi zaman yıkılmış evlerinden uzakta, güneyde kalacaklardır. (30). Pearl Harbour'dan sonra ABD Hükümeti ülkede yaşayan Japon asıllı Amerikalıları belirli kamplarda yaşamaya mecbur etti. Hiçbir suçu olmayan bu insanlar da uzun savaş yıllarını bu kamplarda geçirdiler. Sovyetler Kırım ve Kafkasya çevresinde yaşayan çoğu Türk kökenli milyonlarca vatandaşını ,başta Sibirya olmak üzere değişik bölgelere sürmüşlerdi. Anormal şartlar altında ,bir ulus için hayati bir tehlikenin önlenmesi amacıyla başvurulan bu tedbirler; tabii ki dini,dili,ırkı ne olursa olsun Milyonlarca masum insanın acı çekmesine sebebiyet vermiştir ve verecektir.
Burada herkesi adil olmaya davet etmek isteriz. Özellikle Fransa, kendi yapmak zorunda kaldığı "Zorunlu Göç" olayını bir savunma hakkı telakki ederken Türklerin kullandığı bir savunma hakkını "Soykırım" olarak tanımlayamaz,ve yine haksız bir şekilde kendisini hiç ilgilendirmeyen bir konuda açıkça taraf tuttuğunu belirterek yer alamaz ve kendi görüşünü zorla kabul ettirmek için yasa çıkaramaz. Bütün bu gerçeklere karşı çıkarak tek yanlı tutumunda ısrar eden Fransa ve onu takip eden ülkeler gelecek on yıllarda kendi oyunlarının kurbanı olacak ve bu tutumları örnek gösterilerek kendi sömürge İmparatorluklarında işlenen büyük suçlar için özellikle Asya, Afrika, Amerika, Avustralya ve Yeni Zelanda halkları tarafından ,daha ağır yasalar ve sonuçlarla karşı karşıya bırakılacaklardır. Bundan kimsenin şüphesi olmamalıdır.
Kaynakça:
1. Altan DELİORMAN: Türklere Karşı Ermeni Komiteleri,S.131 (3.Baskı İstanbul-1980)
2. Şeyhülislam Cemalettin Efendi,Siyasi Hatıralarım S.68,84,87 (Nehir Yay.İstanbul-1990)
3. Esat URAS: Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi,s.388 (2.Baskı,Belge Yay.İstanbul-1987)
4. Salahi Ramstad SONYEL:The Ottoman Armenians,Victims of Great Power Diplomacy,s.289 (London-1987)
5. Yusuf Hikmet BAYUR:Türk İnkılabı Tarihi C.2,K-III,s.169-174 (TTK Ankara-1983) ; Kamuran GÜRÜN: Ermeni Dosyası s.191 (TTK Ankara-1983)
6. Y.H.Bayur a.g.e. 186-187
7. Akdes Nimet KURAT: Türkiye ve Rusya 1748-1919,s.211 (Ankara Üniversitesi Basımevi-1970)
8. Claire PRİCE:The Rebirth of Turkey,s.85 (New York-1923)
9. K.Gürün aynı eser s.195
10. alat Paşanın Anıları: s.75 (Mehmet Kasım,Say Yay.İstanbul-2001)
11. Aram TURABİAN: Les Volantaires Sur Les Drapaux Français Marseille-1917,s.6; K.Gürün a.g.e.s 186; Rafael de NOGALES: Four Years Beneath The Crescent,s.45,New York-1926 ( Hilal Altında Dört Sene ve Buna Cevap,Çev. Kaymakam Hakkı,As.Mat.İstanbul-1931) ; Richard G.HOVANNASİAN: Armenia on The Road of İndependence-1918,s.54 (University of California Press Ltd. USA-1967)
12. C.Price a.g.e.s.86-87; Ergünöz AKÇORA: Van ve Çevresinde Ermeni isyanları,s.6-10 (Türk Dünyası Araştırma Vakfı,İstanbul-1944) ; Ahmet Hulki SARAL: Ermeni Meselesi (Ankara-1970)
13. Arşavir Şıracıyan: Bir Ermeni Teröristin İtirafları,s.52-54 (Kastaş Yay.-1997)
14. Justin Mc CARTHY: Muslim And Minorities,s.XIII (New York University Press-1983)
15. C.Price a.g.e.s.87
16. Ermeni Komitelerinin A'mal ve Harekatı İhtilaliyesi,Meşrutiyetten Evvel ve Sonra,s.200-216 (H.Erdoğan Cengiz,Ankara-1983)
17. Ali İhsan SABİS : Birinci Dünya Harbi Harp Hatıralarım,c.2,s.180 (Nehir Yay. İstanbul-1991) ; Askeri Tarih Belgeleri Dergisi Sayı ,No. 18/8
18. M. Fahrettin Kırgızoğlu : Kars Tarihi Cilt-1,s.553-554 ( Taş Çağlarından Osmanlı İmparatorluğuna Değin,İstanbul-1953) ; Ahmet Ender GÖKDEMİR : Cenub-i Garbi Kafkas Hükümeti,s.14-15 (Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara.-1988)
19. General MAFLOFSKİ : Umumi Harpte Kafkas Cephesinin Tenkidi,s.194-195 (Çev. Kaymakam Nazmi, Ankara-1935)
20. Nurşen MAZICI : Belgelerle Uluslar arası Rekabette Ermeni Sorununun Kökeni, 1878-1918,s.80 (İstanbul-1987)
21. K.Gürün a.g.e. s. 210-211
22. Ulrich TRUMPENER :Germany And The Ottoman Empire 1914-1918,s.204, Princetown University Press-1968 ( Kitabın s.210,Dip Not (26) aynen şöyledir. "Rus Dışişleri tarafından hazırlanan memorandum Sir Edward Grey tarafından da onaylandı. Fransız hükümeti orijinal metindeki 'Hıristiyanlık ve medeniyete karşı suç' ibaresini 'İnsanlık ve medeniyete karşı suç' olarak değiştirilmesini istedi ve ifade kolonilerdeki Müslümanları rahatsız etmemek için değiştirildi."
23. Fevzi ÇAKMAK : Büyük Harpte Şark Cephesi Hareketleri, (Şark Vilayetlerimizde, Kafkasyada ve İranda) s.86-87 ( Ankara-1936) ; Aziz SAMİH : Büyük Harpte Kafkas Cephesi Hatıraları ( Zivinden Peteriç'e) s.44,Ankara-1939
24. E.Akçora a.g. e. s. 127
25. Abdullah YAMAN : Ermeni Meselesi ve Türkiye, s.326-327 ( İstanbul-1973)
26. Azmi SÜSLÜ : Ermeniler ve 1915 Tehcir Olayı s.22 ( Van 100 Yıl Üniversitesi –1990) ; Armenians in The Ottoman Empire And Modern Turkey,s.21 ( Boğaziçi Üniversitesi İstanbul-1984); J.Mc.Carthy Muslim And Minorities
27. Talat Paşanın Anıları, s.82-83
28. Genkur. ATASE Arşivi,No.1/1,Klas.44,Dos.207,Fih.2-3; A.Süslü a.g.e. s.110
29. Yılmaz AKBULUT : Ermeniler ve Bingöldeki Ermeni Tehcirleri,s.149 (Kültür Bakanlığı,Ankara-1998)
30. Georges de MALEVİLLE : 1915 Osmanlı, Rus, Ermeni Trajedisi,s.53-54 ( Çev. Necdet Bakkaloğlu, İstanbul-1988) DR.M.GALİP BAYSAN
1915-1920 Yılları Arasında Doğu Anadolu'da Neler Oldu ? (2.BÖLÜM)
Bir Türk İçin Bir Ermeninin Asıldığı Nerde Görülmüş?!!!
Dr. M. Galip BAYSAN ANKARA, 01 Kasım 2007 Perşembe
Ermeni Soykırım İddiaları nedeniyle Ermeni Diyaspora'sının özellikle Batı dünyasında, etki altına aldıkları her türlü basın yayın organları vasıtasıyla Türk Halkı aleyhinde nasıl barbarca ve iğrenç hikâyeler anlattıklarını ve bu işi bir "Ulusal Birlik Aracı" haline getirip yıllarca bıkmadan tekrarladıklarını hatırlıyoruz. ABD'de de olaylar tahmin ettiğimiz gibi gelişmiş ve Temsilciler Meclisi Başkanı Nancy Pelosi bütün uyarılara rağmen fanatik bir Hıristiyan ve Ermeni Diyaspora'sı taraftarı gibi davranarak yassa teklifini 10 Ekim günü, doğrudan Temsilciler Meclisine getirme hazırlığında iken, gördüğü baskı nedeni ile karar teklifini Meclis Dış İşleri Komisyonuna götürmüştür. Hatırlanacağı gibi komisyon da teklifi 27/21 çoğunlukla kabul etti. Karar teklifinin Temsilciler Meclisinin 18 Kasım günkü toplantısında görüşülüp karara bağlanacağı ifade ediliyor.
435 üyeli Temsilciler Meclisinin bu güne kadar 225 üyesi Ermeni Teklifine destek sözü vermiştir. Bu nedenle Ermeni Soykırımını tanıyan yasanın kabulü eğer son anda bir mucize olmazsa kesin gibidir. Ermenilerin ve Batı Kiliseler Birliği elemanlarının yıllar süren faaliyetleri sonunda semeresini vermiş ve tarihsel gerçekler itibariyle Dünyanın bu konuda belki de en masum sayılabilecek toplumlarından biri kendi anavatanını savunmak için aldığı yasal kararlarından birinin abartılı bir şekle sokulması ile haksız yere ağır bir itham altına sokulup karalanmak üzeredir. Biz bunların bilgi ve anlayış noksanlığı nedeni ile olduğu kanaatinde olduğumuzu söylemek ve gerçekte Doğu Anadolu'da olanları belgelere dayanarak sizlere sunmaya devam etmek istiyoruz.
Bu gün biz de Ermeni Diyaspora'sı ve onların destekçileri gibi davranacak ve bu güne kadar kamuya yansıtılmamış Ermeni faaliyetlerini, tarafsız bir gözlemleme ile, Rus subayların hatıralarından alıntılar yaparak anlatmaya çalışacağız.
1917 yılı sonları ve 1918 yılı başlarındayız. Bolşeviklerin iş başına geçmesinden sonra ateşkes ilan edilmiş ve Brestlitovks'da barış görüşmeleri devam etmektedir. Rus askerleri parti parti firar etmekte ve bölgeyi Ermeni çetelerine bırakmak istemektedir. Türk Ordusu barış görüşmeleri sırasında Rusların ve Müttefiklerinin bölgeyi Ermenistan yapmak istediklerini anlayınca harekete geçmiş ve işgal altındaki bölgeleri geri almaya başlamıştır.
O günlerde Bir Rus yarbayı Khleboff, üst makamlara verdiği raporda;
"Erzincan'dan Erzurum'a çekilmekte olan Ermeni çeteleri yollarının üstündeki bütün Müslüman köylerini ve sakinlerini yok etmişlerdir." demektedir. (1)
Erzurum'da Rus Topçu Subayları Gazinosu'nda toplanmış arkadaşları arasına henüz gelmiş olan bir Topçu teğmen (Gürcü) Midivani şahit olduğu acı olayları anlatıyordu.
"Ilıca kasabasında kaçamayan Türklerin hepsi öldürülmüştü. Yollarda kör baltalarla enselerinden kesilmiş çocuk cesetleri yığılıydı. Köylere giden yollarda uzuvları tahrip edilmiş pek çok ceset vardı. Her geçen Ermeni bu cesetlere tükürüyor ve küfrediyordu. 800 metrekarelik bir cami avlusunda üst üste yığılı cesetlerin yüksekliği bir buçuk metreyi bulmuştu. Bunların arasında her yaşta kadın, erkek, çocuk ve yaşlılar vardı. Kadın cenazelerinde zorla ırza geçme izleri açıkça görünüyordu. Birçok kadın ve kızın mahrem yerlerine tüfek fişekleri sokulmuştu."(2)
Rus subayları bile böyle bir vahşete tahammül edemiyorlardı.
Ermenilerin elinde savaş malzemesi çoktu. Ancak onlar Türk askeri ile savaşmaktan kaçıyor ve hınçlarını savunmasız sivil halktan alıyorlardı. Rus subaylarından Yüzbaşı İvan Gokilaviç Pilyat'ın bir anısı; Ermenilerin neden böyle pervasız hareket ettiğinin örneğini verir.
"25 Şubat 1918 günü Erzurum Demiryolu İstasyonu'nda bir takım Ermeniler silahsız ve sakin İslam ahaliden on kişiden fazlasını kurşuna dizmişler, bunları korumak ve saklamak teşebbüsünde bulunan Rus subaylarını ölümle tehdit etmişlerdir. Bu sırada hiç suçu olmayan bir Türk'ü öldürdüğünden dolayı bir Ermeni'yi hapsetmiştim. Genel Komutanlık, divanı harp kurulmasını emretmişti. Eski kanuna göre cinayet işleyenler idam edilecekti. Ermeni subaylardan birisi bu Ermeni'ye, cinayetinin cezası olarak asılacağını söylediği zaman tutuklu Ermeni kızarak bağırmıştı.
"Bir Türk için bir Ermeni'nin asıldığı nerede görülmüş?"
Bu Ermeni bizce gerçeği haykırmıştır. Aslında işgal bölgesindeki olayların gerçek sorumlusu Rus Ordusu, Rus Komutanlarıdır. Anlaşılmaz bir nedenle dev boyuttaki cinayetlere göz yummuşlar ve ancak savaş biterken uyanma emareleri göstermişlerdir. Ermenilerin yaptığı günümüz Uluslararası organlarınca "Soykırım" olarak yapılan tarife uygun ender olaylardan biridir. Bölgede nüfus üstünlüğü sağlayabilmek için, bilinçli olarak bir Ulus'un işgal bölgesinde "kılıç artığı" olarak kalmış kesimini doğrudan yok etmeyi amaçlamaktadır. Batının propaganda olarak öne sürdüğü "sahte kırımlar" yerine burada "gerçek kırım" olayları cirit atmaktadır. Ama bu olayları dünyaya aktaracak ne bir misyoner, ne bir kolej öğretmeni, ne de konsolosluk memuru vardır. Mevcut olanlar da "üç maymun oyunu" oynamaktadırlar. Ne bir şey görmüş ne duymuş, ne de söylemişlerdir. Hıristiyan Batının merhametinin sadece kendi dinleri için olduğunun en belirgin örneği, işgal bölgesindeki yüz binlerce masum insanın sahte bir kine kurban edilmesidir.
Doğu Anadolu'da yaşayan Türklere karşı uygulanan bu sistematik soykırımın planlayıcı ve icracıları dokümanlara kaydedilmiştir ve bellidir. Antranik, Tero, Heço, Muradyan, Torkom, Arşak, Sebuh, Dro (Dasdomat Kanayan) Mardiros, Canbulat ve Armen Garo. Bu son kişi Erzurumlu zengin bir ailenin çocuğu idi. Onun Osmanlı Parlamentosu'nun eski bir üyesi olduğunu ve savaşın başında topladığı gönüllülerle Ruslara katılarak kendi öz vatanına ihanet ettiğini biliyoruz. Dr. Zaveryef de 3 Mart 1918'den sona Erzurum'da söz konusu edilen soykırımların yapılmasının organizatörü, Muradyan Şarki Karahisar'dan başlamak üzere hemen bütün soykırımlarda aktif rol almış bir militandır. Erzincan ve Erzurum bölgelerindeki soykırım emrini o vermiştir ve çeteleri köylere sırf bu amaçla göndermiştir. Antranik binlerce Türk'ün ölümünden birinci derecede sorumlu (tam bir "kasap") tır. (Maalesef duruma ve yaptıklarına pek vakıf olmayan veya vakıf olup da bundan gizli bir zevk duyan) Ermeni Diasporası ve batılılar onu bir "milli kahraman" olarak kabul edeceklerdir.(3)
Harp Tarihi kayıtlarına geçmiş Erzurum ve Deveboynu Müstahkem Mevki Kumandan Vekili, Harp Esiri Twerdo Khlebof'un Antranik'le ilgili anıları şöyledir:
"17 Şubat'ta Antranik Erzurum'a geldi. Bununla beraber, istila bölgesi komiseri muavini Doktor Zaveryef de beraberdi. Ermeni meseleleriyle hiç meşgul olmadığımız için, Antranik'in Osmanlı Hükümeti'nce idama mahkûm edilmiş bir cani addedildiğinden haberdar değildik. Bunların hepsini, 7 Mart'ta Osmanlı Ordusu kumandanıyla konuştuğum zaman öğrendim. Antranik Rus Tümgenerali üniformasıyla geldi. Dördüncü rütbeden Sen Viladimir ve ikinci rütbeden Sen Jorj Salibi (haçı) nişanlarını da taşıyordu... Maiyetinde kendi kurmay başkanı olan bir Rus kurmay albayı Zinkeviç de vardı... Antranik gelince Albay Morel yerine Merkez Komutanlığı'nı üzerine aldı. Antranik'in geldiği gün sorumluluk bölgesinin içinde bulunan Tepeköy'ünde bütün ahalinin kadın, erkek, çoluk çocuk tümüyle Ermeniler tarafından katledildiğini o mıntıkada bir subayın vasıtasıyla öğrendim. İlk karşılaşmamızda bunu ona söyledim." (4)
Suçluların Divan-ı Harbe verilmesi gerekiyordu.
"Divan-ı Harb üyeleri" Ermenilerden korktuklarından hiçbir Ermeni'yi mahkûm edemedi. "Hiç bir zaman bir Ermeni'nin diğer bir Ermeni'yi cezalandıramayacağını" Türkler ısrarla söylerlerdi. Rus atasözünde "karga, karganın gözünü oymaz" derler ki doğru olduğunu gözlerimizle gördük. (Türk ordusu yaklaşınca) eli silah tutabilen Ermeniler, firar etmekte olan ailelerinin muhafazası bahanesiyle hep beraber firar ettiler." (5)
Kazım Karabekir Paşanın Erzurum'u kurtarmak için 5000 kişilik kuvvetiyle saldırıyı başlattığı 11 Mart (1918)'de Erzurum eteklerine kadar gelindi, ertesi sabah başlayan saldırılarla Erzurum Ermenilerden kurtarıldı ancak sadece o gece (11/12 Mart gecesi) Ermenilerin 3000'den fazla Müslüman kestikleri Rus subaylarından öğrenildi.(6)
Ermeni tarafında olaylar ilginç bir gelişme gösteriyordu, Ermenilerin zulüm ve katliamları olanca şiddeti ile devam ediyordu. Buna karşılık ilerleyen Türk Ordusu'na karşı bin bir zorlukla cepheye gönderilen Ermeniler kaçıyor ve cepheye gidecek bir Ermeni çıkmıyor, Antranik'in gayretleri hiç bir sonuç vermiyordu. Sonunda iyice kızan Antranik:
"Ermeni reisleri Erzurum'u savunmak için on-onbeşbin adam gönderdiler. Kendileri de arkada saklandılar, bu suretle hem Ermenistan'ı ve hem de Ermeni milletini mahvettiler. Eldeki birkaç bin Ermeni'den hiç biri cepheye gitmek istemiyor. Allah reislerinin hepsinin belasını versin." diye bağırmıştı. (7)
Erzurum'da Rus ikinci Topçu alayı Binbaşısı Khlebof
"Ne şehirde ve ne de siperlerde yaralı, ya da ölü bir tek Ermeni görülmedi. Bu hal kendilerinin askerlik ve savunma kuvvetini gösteriyor" demiştir. (8)
Türk ordusu 23 Mart'ta eski sınıra dayandı, daha sonra da Brest-Litovsk Antlaşması esaslarını uygulamak için 5 Nisan'da Sarıkamış, 25 Nisan'da Kars'ı aldı. 29 Nisan'da Arpaçay'dan geçen 1877–1878 savaşı öncesi hududa vardı ve Türk toprakları Ermeni çetelerinden temizlenmiş oldu.(9) Ancak 30 Ekim 1918 "Mondros Mütarekesi"nin imzalanması üzerine ordu yeniden 1.Cihan Savaşı öncesi hudutlara çekildi. Böylece önce Ermenilerden kurtarılan bölge yeniden ve bu sefer Ruslar yerine İngilizlerin baskısıyla Ermenilerin eline geçirildi. Bölgesel kıyımlar bu sefer İngilizlerin himayesinde yeniden başlatıldı.
DİPNOTLAR:
(1) Altan Deliorman, Türklere Karşı Ermeni Komitecileri, s.201-202 (3. Baskı, İstanbul-1980).
(2) Aynı Eser, s.202.
(3) Armenians in The Late Otoman Period, s.149-150 (Enver Konukçu, Massacres of the Turks and Mass Graves; Book Edited by Türkkaya Ataöv, The Council of Culture, Arts and Publication, Ankara-2001).
(4) Kazım Karabekir:1917-1920 Arasında Erzincandan Erivana Ermeni Mezalimi, s.263-264 (Emre Yayınları, İstanbul-2000)
(5) Aynı Eser, s.261–263.
(6) İsmet Parmaksızoğlu: Ermeni Komitelerinin İhtilal Hareketleri ve Besledikleri Emeller s.162 (Ankara–1981)
(7) Khlebof: Erzurum 2. Topçu Alayı Savaş Broşürü, 12 Mart 1918 (E. Uras, a.g.e, s.641).
(8) Aynı Eser, s.641.
(9) Ahmet Refik Altınay, Kafkas Yollarında, s.8–9 (Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara–1981).
Dr. M. Galip BAYSAN ANKARA, 01 Kasım 2007 Perşembe
Ermeni Soykırım İddiaları nedeniyle Ermeni Diyaspora'sının özellikle Batı dünyasında, etki altına aldıkları her türlü basın yayın organları vasıtasıyla Türk Halkı aleyhinde nasıl barbarca ve iğrenç hikâyeler anlattıklarını ve bu işi bir "Ulusal Birlik Aracı" haline getirip yıllarca bıkmadan tekrarladıklarını hatırlıyoruz. ABD'de de olaylar tahmin ettiğimiz gibi gelişmiş ve Temsilciler Meclisi Başkanı Nancy Pelosi bütün uyarılara rağmen fanatik bir Hıristiyan ve Ermeni Diyaspora'sı taraftarı gibi davranarak yassa teklifini 10 Ekim günü, doğrudan Temsilciler Meclisine getirme hazırlığında iken, gördüğü baskı nedeni ile karar teklifini Meclis Dış İşleri Komisyonuna götürmüştür. Hatırlanacağı gibi komisyon da teklifi 27/21 çoğunlukla kabul etti. Karar teklifinin Temsilciler Meclisinin 18 Kasım günkü toplantısında görüşülüp karara bağlanacağı ifade ediliyor.
435 üyeli Temsilciler Meclisinin bu güne kadar 225 üyesi Ermeni Teklifine destek sözü vermiştir. Bu nedenle Ermeni Soykırımını tanıyan yasanın kabulü eğer son anda bir mucize olmazsa kesin gibidir. Ermenilerin ve Batı Kiliseler Birliği elemanlarının yıllar süren faaliyetleri sonunda semeresini vermiş ve tarihsel gerçekler itibariyle Dünyanın bu konuda belki de en masum sayılabilecek toplumlarından biri kendi anavatanını savunmak için aldığı yasal kararlarından birinin abartılı bir şekle sokulması ile haksız yere ağır bir itham altına sokulup karalanmak üzeredir. Biz bunların bilgi ve anlayış noksanlığı nedeni ile olduğu kanaatinde olduğumuzu söylemek ve gerçekte Doğu Anadolu'da olanları belgelere dayanarak sizlere sunmaya devam etmek istiyoruz.
Bu gün biz de Ermeni Diyaspora'sı ve onların destekçileri gibi davranacak ve bu güne kadar kamuya yansıtılmamış Ermeni faaliyetlerini, tarafsız bir gözlemleme ile, Rus subayların hatıralarından alıntılar yaparak anlatmaya çalışacağız.
1917 yılı sonları ve 1918 yılı başlarındayız. Bolşeviklerin iş başına geçmesinden sonra ateşkes ilan edilmiş ve Brestlitovks'da barış görüşmeleri devam etmektedir. Rus askerleri parti parti firar etmekte ve bölgeyi Ermeni çetelerine bırakmak istemektedir. Türk Ordusu barış görüşmeleri sırasında Rusların ve Müttefiklerinin bölgeyi Ermenistan yapmak istediklerini anlayınca harekete geçmiş ve işgal altındaki bölgeleri geri almaya başlamıştır.
O günlerde Bir Rus yarbayı Khleboff, üst makamlara verdiği raporda;
"Erzincan'dan Erzurum'a çekilmekte olan Ermeni çeteleri yollarının üstündeki bütün Müslüman köylerini ve sakinlerini yok etmişlerdir." demektedir. (1)
Erzurum'da Rus Topçu Subayları Gazinosu'nda toplanmış arkadaşları arasına henüz gelmiş olan bir Topçu teğmen (Gürcü) Midivani şahit olduğu acı olayları anlatıyordu.
"Ilıca kasabasında kaçamayan Türklerin hepsi öldürülmüştü. Yollarda kör baltalarla enselerinden kesilmiş çocuk cesetleri yığılıydı. Köylere giden yollarda uzuvları tahrip edilmiş pek çok ceset vardı. Her geçen Ermeni bu cesetlere tükürüyor ve küfrediyordu. 800 metrekarelik bir cami avlusunda üst üste yığılı cesetlerin yüksekliği bir buçuk metreyi bulmuştu. Bunların arasında her yaşta kadın, erkek, çocuk ve yaşlılar vardı. Kadın cenazelerinde zorla ırza geçme izleri açıkça görünüyordu. Birçok kadın ve kızın mahrem yerlerine tüfek fişekleri sokulmuştu."(2)
Rus subayları bile böyle bir vahşete tahammül edemiyorlardı.
Ermenilerin elinde savaş malzemesi çoktu. Ancak onlar Türk askeri ile savaşmaktan kaçıyor ve hınçlarını savunmasız sivil halktan alıyorlardı. Rus subaylarından Yüzbaşı İvan Gokilaviç Pilyat'ın bir anısı; Ermenilerin neden böyle pervasız hareket ettiğinin örneğini verir.
"25 Şubat 1918 günü Erzurum Demiryolu İstasyonu'nda bir takım Ermeniler silahsız ve sakin İslam ahaliden on kişiden fazlasını kurşuna dizmişler, bunları korumak ve saklamak teşebbüsünde bulunan Rus subaylarını ölümle tehdit etmişlerdir. Bu sırada hiç suçu olmayan bir Türk'ü öldürdüğünden dolayı bir Ermeni'yi hapsetmiştim. Genel Komutanlık, divanı harp kurulmasını emretmişti. Eski kanuna göre cinayet işleyenler idam edilecekti. Ermeni subaylardan birisi bu Ermeni'ye, cinayetinin cezası olarak asılacağını söylediği zaman tutuklu Ermeni kızarak bağırmıştı.
"Bir Türk için bir Ermeni'nin asıldığı nerede görülmüş?"
Bu Ermeni bizce gerçeği haykırmıştır. Aslında işgal bölgesindeki olayların gerçek sorumlusu Rus Ordusu, Rus Komutanlarıdır. Anlaşılmaz bir nedenle dev boyuttaki cinayetlere göz yummuşlar ve ancak savaş biterken uyanma emareleri göstermişlerdir. Ermenilerin yaptığı günümüz Uluslararası organlarınca "Soykırım" olarak yapılan tarife uygun ender olaylardan biridir. Bölgede nüfus üstünlüğü sağlayabilmek için, bilinçli olarak bir Ulus'un işgal bölgesinde "kılıç artığı" olarak kalmış kesimini doğrudan yok etmeyi amaçlamaktadır. Batının propaganda olarak öne sürdüğü "sahte kırımlar" yerine burada "gerçek kırım" olayları cirit atmaktadır. Ama bu olayları dünyaya aktaracak ne bir misyoner, ne bir kolej öğretmeni, ne de konsolosluk memuru vardır. Mevcut olanlar da "üç maymun oyunu" oynamaktadırlar. Ne bir şey görmüş ne duymuş, ne de söylemişlerdir. Hıristiyan Batının merhametinin sadece kendi dinleri için olduğunun en belirgin örneği, işgal bölgesindeki yüz binlerce masum insanın sahte bir kine kurban edilmesidir.
Doğu Anadolu'da yaşayan Türklere karşı uygulanan bu sistematik soykırımın planlayıcı ve icracıları dokümanlara kaydedilmiştir ve bellidir. Antranik, Tero, Heço, Muradyan, Torkom, Arşak, Sebuh, Dro (Dasdomat Kanayan) Mardiros, Canbulat ve Armen Garo. Bu son kişi Erzurumlu zengin bir ailenin çocuğu idi. Onun Osmanlı Parlamentosu'nun eski bir üyesi olduğunu ve savaşın başında topladığı gönüllülerle Ruslara katılarak kendi öz vatanına ihanet ettiğini biliyoruz. Dr. Zaveryef de 3 Mart 1918'den sona Erzurum'da söz konusu edilen soykırımların yapılmasının organizatörü, Muradyan Şarki Karahisar'dan başlamak üzere hemen bütün soykırımlarda aktif rol almış bir militandır. Erzincan ve Erzurum bölgelerindeki soykırım emrini o vermiştir ve çeteleri köylere sırf bu amaçla göndermiştir. Antranik binlerce Türk'ün ölümünden birinci derecede sorumlu (tam bir "kasap") tır. (Maalesef duruma ve yaptıklarına pek vakıf olmayan veya vakıf olup da bundan gizli bir zevk duyan) Ermeni Diasporası ve batılılar onu bir "milli kahraman" olarak kabul edeceklerdir.(3)
Harp Tarihi kayıtlarına geçmiş Erzurum ve Deveboynu Müstahkem Mevki Kumandan Vekili, Harp Esiri Twerdo Khlebof'un Antranik'le ilgili anıları şöyledir:
"17 Şubat'ta Antranik Erzurum'a geldi. Bununla beraber, istila bölgesi komiseri muavini Doktor Zaveryef de beraberdi. Ermeni meseleleriyle hiç meşgul olmadığımız için, Antranik'in Osmanlı Hükümeti'nce idama mahkûm edilmiş bir cani addedildiğinden haberdar değildik. Bunların hepsini, 7 Mart'ta Osmanlı Ordusu kumandanıyla konuştuğum zaman öğrendim. Antranik Rus Tümgenerali üniformasıyla geldi. Dördüncü rütbeden Sen Viladimir ve ikinci rütbeden Sen Jorj Salibi (haçı) nişanlarını da taşıyordu... Maiyetinde kendi kurmay başkanı olan bir Rus kurmay albayı Zinkeviç de vardı... Antranik gelince Albay Morel yerine Merkez Komutanlığı'nı üzerine aldı. Antranik'in geldiği gün sorumluluk bölgesinin içinde bulunan Tepeköy'ünde bütün ahalinin kadın, erkek, çoluk çocuk tümüyle Ermeniler tarafından katledildiğini o mıntıkada bir subayın vasıtasıyla öğrendim. İlk karşılaşmamızda bunu ona söyledim." (4)
Suçluların Divan-ı Harbe verilmesi gerekiyordu.
"Divan-ı Harb üyeleri" Ermenilerden korktuklarından hiçbir Ermeni'yi mahkûm edemedi. "Hiç bir zaman bir Ermeni'nin diğer bir Ermeni'yi cezalandıramayacağını" Türkler ısrarla söylerlerdi. Rus atasözünde "karga, karganın gözünü oymaz" derler ki doğru olduğunu gözlerimizle gördük. (Türk ordusu yaklaşınca) eli silah tutabilen Ermeniler, firar etmekte olan ailelerinin muhafazası bahanesiyle hep beraber firar ettiler." (5)
Kazım Karabekir Paşanın Erzurum'u kurtarmak için 5000 kişilik kuvvetiyle saldırıyı başlattığı 11 Mart (1918)'de Erzurum eteklerine kadar gelindi, ertesi sabah başlayan saldırılarla Erzurum Ermenilerden kurtarıldı ancak sadece o gece (11/12 Mart gecesi) Ermenilerin 3000'den fazla Müslüman kestikleri Rus subaylarından öğrenildi.(6)
Ermeni tarafında olaylar ilginç bir gelişme gösteriyordu, Ermenilerin zulüm ve katliamları olanca şiddeti ile devam ediyordu. Buna karşılık ilerleyen Türk Ordusu'na karşı bin bir zorlukla cepheye gönderilen Ermeniler kaçıyor ve cepheye gidecek bir Ermeni çıkmıyor, Antranik'in gayretleri hiç bir sonuç vermiyordu. Sonunda iyice kızan Antranik:
"Ermeni reisleri Erzurum'u savunmak için on-onbeşbin adam gönderdiler. Kendileri de arkada saklandılar, bu suretle hem Ermenistan'ı ve hem de Ermeni milletini mahvettiler. Eldeki birkaç bin Ermeni'den hiç biri cepheye gitmek istemiyor. Allah reislerinin hepsinin belasını versin." diye bağırmıştı. (7)
Erzurum'da Rus ikinci Topçu alayı Binbaşısı Khlebof
"Ne şehirde ve ne de siperlerde yaralı, ya da ölü bir tek Ermeni görülmedi. Bu hal kendilerinin askerlik ve savunma kuvvetini gösteriyor" demiştir. (8)
Türk ordusu 23 Mart'ta eski sınıra dayandı, daha sonra da Brest-Litovsk Antlaşması esaslarını uygulamak için 5 Nisan'da Sarıkamış, 25 Nisan'da Kars'ı aldı. 29 Nisan'da Arpaçay'dan geçen 1877–1878 savaşı öncesi hududa vardı ve Türk toprakları Ermeni çetelerinden temizlenmiş oldu.(9) Ancak 30 Ekim 1918 "Mondros Mütarekesi"nin imzalanması üzerine ordu yeniden 1.Cihan Savaşı öncesi hudutlara çekildi. Böylece önce Ermenilerden kurtarılan bölge yeniden ve bu sefer Ruslar yerine İngilizlerin baskısıyla Ermenilerin eline geçirildi. Bölgesel kıyımlar bu sefer İngilizlerin himayesinde yeniden başlatıldı.
DİPNOTLAR:
(1) Altan Deliorman, Türklere Karşı Ermeni Komitecileri, s.201-202 (3. Baskı, İstanbul-1980).
(2) Aynı Eser, s.202.
(3) Armenians in The Late Otoman Period, s.149-150 (Enver Konukçu, Massacres of the Turks and Mass Graves; Book Edited by Türkkaya Ataöv, The Council of Culture, Arts and Publication, Ankara-2001).
(4) Kazım Karabekir:1917-1920 Arasında Erzincandan Erivana Ermeni Mezalimi, s.263-264 (Emre Yayınları, İstanbul-2000)
(5) Aynı Eser, s.261–263.
(6) İsmet Parmaksızoğlu: Ermeni Komitelerinin İhtilal Hareketleri ve Besledikleri Emeller s.162 (Ankara–1981)
(7) Khlebof: Erzurum 2. Topçu Alayı Savaş Broşürü, 12 Mart 1918 (E. Uras, a.g.e, s.641).
(8) Aynı Eser, s.641.
(9) Ahmet Refik Altınay, Kafkas Yollarında, s.8–9 (Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara–1981).
1915-1920 Yılları Arasında Doğu Anadolu'da Neler Oldu ? (1.BÖLÜM)
( 1 ) Çukurda Yer Vaaaar!...
Dr. M. Galip BAYSAN ANKARA, 01 Kasım 2007 Perşembe
Tahmin ettiğimiz gibi Amerikan Temsilciler Meclisi Başkanı Nancy Pelosi Ermeni Diyasporasının bir kolu gibi hareket ederek ve bütün resmi, gayriresmi uyarıları hiçe sayarak soykırım iddiaları ile ilgili kanun taklifini 10 Ekim günü görüşmek üzere Meclis gündemine aldı. Bu güne kadar en az 225 üyenin destek ve imzasını alan kanun teklifinin Mecliste kabul göreceği ihtimali çok yüksek. Biz artık bundan sonrası ile ilgilenmeliyiz. Bu konu ile mücadele etmek için ne yapmalıyız konusuna ilerideki yazılarımızda temas edeceğiz. Ancak her şeyden önce konu hakkında bilgilenmeli, özellikle o dönemi yaşamış, görev yapmış insanlarımızın anılarını yakından incelemeliyiz.
Bu gün sizlere Türk- Ermeni çatışmasının Dünya ve Türk kamu oyunca pek bilinmeyen , pek az işlenmiş, ancak Türk Aydınları tarafından mutlaka bilinmesi ve unutulmaması gereken bir safhasından bahsetmek istiyorum. Acaba 1917 sonu ve 1918 başlarında Doğu Anadolu'da neler oldu? Bu ve benzeri konuların Batıda hiç duyulmamış olması, Türk Toplumu karşısında oynanan politik oyunun gerçekleştirilmesi için takip edilen strateji gereğidir. Konu tartışılırken "Ermenileri suçlu duruma düşürecek her türlü bilgi, haber yayınlanması yasaktır." Böylece ortada sadece "Zorunlu Göç" olayı kalır ve Topraklarında yaşayan masum bir ulusu sırf "Hıristiyan olarak kalmayı tercih ettikleri için" yurtlarından süren, öldüren, yok eden bir başka kafir ulusun işlediği günahlar konuşulur, tartışılır, aleyhinde kararlar çıkarılır, oylanır kabul edilir.
Tıpkı yabancılar gibi, Türk- Ermeni ilişkilerini Türk bilim adamlarını hiç kale almadan, sadece Batılı Yazarların eserlerinden takip eden yazarlarımız, çizerlerimiz, siyasilerimiz ve bilim adamlarımız da bu konularla ilgilenmez ve sadece oynanan oyuna doğruluk, dürüstlük, gerçekçilik adına ters taraftan katılmayı tercih ederler. Böylece masum halkımızın acı içinde yok olan milyonlarca insanının sesi boğulur kalır, çıkmaz ve üstelik suçlu kabul edilirler. Türk tarafının görüşleri "İnkarcı Cephe" karalaması ile asla dinlenmez. Bizce Bu konudaki prangaları kırarak gerçekleri dünyaya haykırmak her Türk Aydınının birinci görevi olmalıdır. Şimdi Doğu Anadolu'daki gelişmeleri takip edelim.
Bu dönemle ilgili, Ermeni taraftarı bir yazarın genel görüşleri şöyledir:
"1915 zorunlu göç olayının da sonunda bir ücreti vardı. Yudeniç'in birlikleri ilerleyip Van, Bitlis, Muş, Erzurum, Erzincan ve daha sonra Trabzon'u işgal edince Müslüman halk hemen Ermeni intikamının tadını tattı. Türk yerli halk 1916 kışında panik halinde batıya doğru kaçmaya başladı. Çoğu dağlarda çaresizlik içinde perişan öldüler. Her ne kadar bu ölümler Ermenilere uygulananlar kadar büyük olmasa da bu sivillerden binlercesi Ermeni gönüllü birlikleri tarafından öldürüldüler. Bu cevabi kıyımlar Türk yayınlarında yoğun bir şekilde anlatılmaktadır. Rus yayınlarında bu konuya temas edilir. Yarbay Tverdokhlebor hatıralarında canlı bir şekilde Ermeni çetelerin Müslüman köylerini nasıl tahrip edip, işkence ettiklerini, ırza geçme ve işkence yaptıklarını, Türklerin Erzurum'da karşılaştıkları felaketi anlatır. İşgalci Rus kuvvetleri bütün bir Müslüman köyünün, Ermeni çetelerinin soygun, cinayet, ırza geçme ve topluca yakma olaylarına yüzlerce defa şahit olduklarını belirtmişlerdir. Erzurum'daki olaylar savaşta pişmiş Rus subaylarını bile hasta edince Ermenileri ancak top ateşi tehdidi ile durdurabilmişlerdir. Bütün savaşlarda olduğu gibi askerlerin veya yarı askerlerin kurbanları masum siviller olmaktadır." (1)
H.M. Sachar bu konuya temas eden ender yazarlardan biridir ama Ermenileri nasıl kayırmağa çalıştığını herhalde fark etmişsinizdir. "Ermenilere yapılanlar kadar şiddetli değil" dediği soykırım, Ermenilere ne yapıldıysa onun 5-10 misli olmuştu.
Doğu Anadolu'da savaş sona erdiği zaman Doğu Anadolu ve Kafkasya'da 1,2 Milyondan fazla Müslüman yerlerinden sürülmüştü. Doğu Anadolu'da 1 Milyondan fazla, Kafkas göçmeni Müslümanlardan da 130.000 kişi hayatını kaybetmiş bulunuyordu. Sürülenlerde de salgın hastalık, açlık, sefalet ve Ermeni çeteleri yüzünden büyük ölçüde kırılınca neticede ölü miktarı 2-2,5 milyon arası bir seviyeye yükselmiş bulunuyordu. "Van'daki Müslümanların % 62'si, Bitlis Vilayetinde % 42'si, Erzurum Vilayetinde % 31'i, Diyarbakır'da ise % 26'sı ölmüştür." (2)
Savaşın son günlerinde 11 Nisan 1918'de Bitlis'e Vali olarak gönderilen Mazhar Müfit (Kansu) Bitlis'i nasıl bulduğunu bakın nasıl anlatıyor:
"...Bitlis'i tahayyül ve tasavvur ettiğimden çok daha perişan bir halde bulmuştum. Osmanlı İmparatorluğu'nun bütün refah ve imkanlarından faydalanmış olarak büyüyen ve doğu şehirlerimizin en mamurlarından biri olan Bitlis, bir harabeden farksızdı. Rus istilâsı şehri yıkmıştı, yine Rus ric'ati yakmıştı ve Ermeni çetelerinin katliamları ve muhaceret vilayet merkezinde insan ve aile bırakmamıştı.
Şehirde ve harabeler arasında ancak iki yüzü geçmeyen insan bulduğumuzu söylersem, buna asla hayret edilmemelidir. O insanlar da açlıktan, her çeşit yoksulluktan perişan ve bitkin bir halde bulunuyorlardı. Hoş biz de, hemen bu aç ve bitkin insan kafilesinin arasına katılıvermiştik. Üç dört ay, hepimiz, kelkil denilen darı hamurundan ekmek ve buna tek katık olarak da deve dikenine benzeyen ve kendi kendisine yetişen kengil denilen bir otu yemeğe mahkûm ve mecbur kalmıştık." (3)
1917 yılı Kasım ayında iktidarı ele geçiren Lenin ve arkadaşlarının arzularının aksine Rus-Türk cephesindeki askerler kitle halinde eve dönüş hazırlığına başladılar. 18 Aralık 1917'de Erzincan Mütarekesi'nden sonra cepheden çekilip giden bu Rus askerlerinin çoğu Ermenilerle birleşerek Müslüman köylerini ve kasabalarını basmaktan ve yağma etmekten, erkek ve kadınlarını öldürmekten geri durmuyorlardı. Cephedeki Rus birliklerinin yerini Ermeni birlikleri almağa başlamışlardı. Birde iç bölgelerdeki asayişi sağlamak amacıyla "Ermeni Milis Teşkilatı" da kurulmuştu. Ruslar bölgedeki şehir ve kasabalara Ermeni memurlar tayin ediyor ve yönetimi tamamen Ermenilere bırakmak istiyorlardı. Bu suretle Brest – Litovsk görüşmeleri sonunda Ruslar buradan çekilince, bölgede bir "Ermeni Devleti"'nin kurulması için bütün hazırlıklar yapılmış gibi idi. Lenin ve çevresindeki Ermeni Bolşevikler, Rus askerleri daha tamamıyla çekilmeden Ermenilerin idareyi ele almaları ve buraların Türklere iadesine mani olmayı tasarlamışlardı. (4)
Ermeniler, bu fırsattan istifade ile 1915 Tehcir olayının öcünü almak bahanesiyle Rus işgal bölgesindeki Müslüman ahaliye karşı yeni bir "imha Hareketi"ne giriştiler. Müslüman köyleri Ermeniler tarafından tahribata uğramakta ve köy halkı öldürülmekte idi. Üstelik çekilip gitmekte olan Rus askerleri de onlara katılınca bölgede genel bir "soykırım" hareketi başlamış oldu. Bu suretle Rus işgali altındaki sahada Müslüman – Türk ahalinin can ve mal emniyeti kalmamıştı. Ermeni çeteleri ve disiplinsiz Rus askerlerinin taşkınlıklarına karşı koyacak bir Rus askeri idaresi de mevcut değildi. (5)
1918 yılı başlarında Ermenilerin tam teşkilatlı bir kolorduları vardı. Savaşın başlarında Rusların emrinde 120.000 Ermeni askeri olduğu ve bunların 80.000'inin Almanya'ya, 40.000'inin de Türklere karış savaştığı değişik Ermeni yayınlarında ifade edilmektedir. Ermenilerden ayrıca İngiltere'de, Mısır'da, Fransa'da gönüllü alayları teşkil edildi. Ermeniler bu gönüllülere çok güveniyorlardı.(6)
Doğu Anadolu'daki Ermeni Kolordusu'nun iki (tüfekçi) Tümen, üç gönüllü Tugay, bir süvari tugayı ve birkaç milis tugayından teşekkül etmişti.(7) Tüfekçi Tümenler, Rus Ordusu'nda hizmet etmiş olan "druzina" (tabur) larından ibaret olup, savaş zamanında çok iş görmüşlerdi. Kafkas Cephesinde General Yudeniç komutasındaki Rus birliklerinde Ermeni asker çoktu. Bunların ekserisi, Rus işgali altındaki Türk topraklarından Erzurum, Erzincan, Van ve Eleşkirt Vadisi halkından olup, Rus ordusuna ve oradan da Ermeni kıtalarına gönüllü olarak katılmışlardı. Rus ordusunda Ermeni subayları da çoktu, onlarda Ermeni milli birliklerinde görev aldılar.
İhtilalden sonra çözülen Rus ordusunun silahları, bilhassa ağır makinalı tüfekleri, Ermenilerin eline geçti. Ermeni askeri kuvvetleri 16.000 piyade, 1.000 süvari ve 4.000 milisten oluşmuştu. Gürcü kuvvetlerinin de 10.000 kadar olduğu ve Tiflis'teki Rus harp malzemelerinin Gürcülerin elinde olduğu biliniyor.(8)
Rus Sovyet Halk Komiserleri Meclisi tarafından Türkiye Ermenileri hakkında 13 Ocak 1918'de şöyle bir karar yayınlandı:
"Halk Komiserleri Meclisi, Ermeni halka, Rus işçi ve köylü hükümetinin, Rusya tarafından işgal edilmiş olan Türkiye, Ermenistan Ermenilerinin bağımsızlıkları da dahil olmak üzere özellikle hukukunu ve serbestçe kendi idarelerini kurmaları hakkını tanıdığını bildirir."
Komiserler Meclisi, bu hakların bir takım ilk teminatın hazırlanması ve Ermeni halkının referandumu ile mümkün olacağını kabul eder. Komiserler Meclisi, kısmen teminat olmak üzere şu aşağıdaki şartları uygun bulur:
Madde 1: Ermenistan'ın Rus askerleri tarafından boşaltılması ve Türkiye Ermenistan halkının maddi ve şahsi güvenlikleri için derhal bir Ermeni gönüllü ordusunun kurulması.
Madde 2: Ermeni kaçaklarının ve çeşitli ülkelere dağılmış Ermeni göçmenlerinin serbestçe Türkiye Ermenistan'ına dönmeleri.
Madde 3: Savaş sırasında Türk Hükümeti tarafından Türkiye içlerine sürülmüş Ermenilerin Türkiye Ermenistan'ına zorluk göstermeden dönmeleri, Komiserler Meclisi, Türk delegeleriyle barış görüşmelerine başlayınca bu şart üzerinde ısrar edecektir.
Madde 4: Türkiye Ermenistan'ında demokratik esaslara dayanarak seçilmek üzere halk delegelerinden oluşan geçici bir Ermeni Hükümeti kurulması, Kafkas işleri için geçici ve olağanüstü komiser tayin edilmiş olan Stepan Şahumyan, Türkiye Ermenistan'ındaki halka ikinci ve üçüncü maddelerin uygulanması, dördüncü maddeye göre, Rus askerlerinin buraları boşaltması vasıtalarının ve tarihini tayin edecek, bir karma komisyon kurulması için bütün yardımlarda bulunacaktır.
Türkiye Ermenistan'ının coğrafi hudutları, Ermeni –İslâm halkı ve huduttaki illerin halkının demokratik bir şekilde seçecekleri delegeler ve komiser Sahumyan vasıtasiyle saptanacaktır. (9)
Ermeni soygun ve soykırımları nedeniyle Ordu Komutanı Vehib Paşa 11 Şubat 1918'de komutan Gürcü generali Odişelidzeye Ermenilerin Müslüman ahaliye zulümlerinin durdurulması için bir tel çekti. Odişelidze de "Müslüman ahalinin korunacağı" hakkında teminat verdi. Bu teminata rağmen Ermeni mezalimi durmadı. 10 Şubat günü Brest – Litavsk görüşmeleri kesilmişti. Sovyetlerin de niyeti belli olmuştu. Rus-Ermeni işgalindeki Türk topraklarını kurtarmak için 12 Şubat'ta Türk Ordusu'nun ileri harekatı başladı. Kar ve soğuğa rağmen savaş meydanında hızla ilerlendi ve 14 Mart 1918 günü, 1914 yılındaki Türk –Rus sınırına varıldı. (10)
1'nci Kafkas Kolordusu Komutanı Kurmay Albay (sonradan paşa) Kâzım Karabekirin daha sonra General Harbord başkanlığındaki Amerikan heyetine verdiği raporda Türk askerinin ilerleyişi ve karşılaştığı korkunç sahneleri izliyoruz:
"Her taraf karla kaplı olduğu için yürüyüş epeyce güçtü. Özellikle Ermeni çeteleri, Erzincan Ovası'na inen geçitleri tutmuşlardı. Onun için gece yürüyüşüyle 13 Şubatta Erzincan ovasına indik ve o gün akşama doğru Erzincan'a girdik.
Erzincan'daki kıyım korkunçtu. Kimi güzel yapılar ateşe verilmiş, kimi binalar içine doldurulan İslâm halkla birlikte yakılmış, kuyular insan cesetleriyle doldurulmuştu. Bu dokunaklı görüşler Erzurum yöresinde neler geçtiğini insana tahmin ettiriyordu. Rus subayları ile birlikte bu kıyım, fotoğraflarıyla, raporlarda belgelendi...
Kış bütün ağırlığıyla sürmekte olduğundan hiç olmazsa çevik bir müfrezeyle Erzurum'un yardımına koşmayı uygun buldum. Bu müfreze 22 Şubat'ta Mamahatun'u işgal etti. Burada sağ kalan kimse bulunmadı. Bütün ahali büyük bir çukura doldurularak öldürülmüştü. Aşkale, Yeni köyden sonra 2 Martta Kara bıyık Hanları (Kandilli) işgal edildi... Erzurum'a doğru ilerlerken geçtiğimiz yerlerde hayat eseri kalmadığını görüyorduk. Alaca köyde bulunan cesetler insanın aklını oynatacak bir görünüşte idi. Bütün çocuklar süngülenmiş, yaşlılar ve kadınlar samanlıklara doldurulmuş yakılmış, gençler baltalarla parçalanmıştı. Çivilere asılmış ciğerler ve yürekler görülüyordu. Bütün bu acıklı görünüşler Erzurum'a atılmaya ve oradaki zavallılara yardıma koşmaya bizi mahkûm etmişti."(11)
Rus ordusu Komutanı General Odişelidze'nin Erzincan'daki Ermeni mezaliminden bir sahneyi şöyle anlatır.
"Türk kıyımını yapan Ermenilerin adlarını iyi bilmediğim için burada anamayacağım. Her türlü müdafaadan mahrum ve silahsız 800'den fazla Türk öldürülmüştür. Büyük çukurlar açılmış ve zavallı Türkler. bu çukurların başına götürülüp hayvan gibi boğazlanmış ve bu çukurlara doldurulmuş. Ermenilerden biri sayarmış, "Yetmiş mi oldu? Çukurda Yer Vaaar" on kişi daha alır, kes" deyince on kişi daha keserler ve çukura atıp üzerlerine toprak örterlermiş. Bu kıyım bir doktor ve müteahhit tarafından tertiplenmiş. Bizzat müteahhit olan kişi, eğlenmek için bir eve doldurduğu seksen kadar zavallının kapıdan çıkarken birer birer kafalarını parçalamış." (12)
Bir Rus yarbayı Khleboff, üst makamlara verdiği raporda.
"Erzincan'dan Erzurum'a çekilmekte olan Ermeni çeteleri yollarının üstündeki bütün Müslüman köylerini ve sakinlerini yok etmişlerdir." demektedir. (13)
Buna paralel gelişmeler Erzurum ve çevresinde de yaşandı, Erzurum'daki olaylar bir başka yazımızın konusu olacaktır.
Sayın okurlarımız, geçmişte olmuş tatsız ve acı olayları unutup, birlikte mutlu bir geleceğe doğru ilerlemek bir erdemdir. Türk halkı bu nedenle uzun yıllar Batılı Ülkeler tarafından açıkça desteklenen Yunan ve Ermeni mezalimi hakkında erdemli bir davranış içinde bulunmuş ve yapılanlar pek konuşmamıştır. Ancak Türk insanının bu asil davranışı aleyhinde, iğrenç yorumların yapılmasına sebebiyet verince ne kadar acı olursa olsun, geçmişte karşı tarafın yaptıklarını ortaya koymak bir mecburiyet halini almıştır. Biz yinede bu acı sayfaları hiç karıştırmak istemezdik.
Dipnotlar:
(1) Howard M. Sachar, The Emergence of the Middle East,1914-1924 s.114.( The Penguin Press, Washington-1969)
(2) Hüdavendigar Onur,Millet-i Sadıkadan Haykın Çocuklarınar, s.126 ( İstanbul-1999).
(3) Mazhar Müfit Kansu, Erzurumdan Ölümüne Kadar Atatürk'le Beraber, 1.Cilt.s.7 (Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara-1988).
(4) Akdes Nimet Kurat, Türkiye ve Rusya,1748-1919 s.461( Ankara Üniversitesi-1970).
(5) Aynı Eser, s.461.
(6) Ermeni Komitelerinin A'mal ve Harekat-ı İhtilaliyesi, Meşrutiyetten Evvel ve Sonra,s..166,174 ( H. Erdoğan Cengiz, Ankara-1983)
(7) W.E.D. Allen and Paul Muratoff, Caucasion Battlefields A History of the Wars on the Turco-Caucasion Berder (1828-1921) P.458 (Cambridge University Pres-1953).
(8) Aynı Eser, s.459.
(9) Esat. Uras: Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, s.641-642 (İstanbul-1987)
(10) W.E.D. Allen and Paul Maratof, a.g.e, s.463.
(11) Kazım Karabekir, Birinci Cihan Harbi'ni Nasıl İdare Ettik? Erzincan ve Erzurum'un Kurtuluşu, Cilt-lll, s.166 (Emre Yayınları, İkinci Baskı, İstanbul-1995);Kazım Karabekir, 1917-20 Arasında Erzincan'dan Erivan'a Ermeni Mezalimi, s.75-79 (Emre Yayınları, Hazırlayan, Ömer Hakan Özalp, İstanbul-2000); İsmet Parmaksızoğlu, Ermeni Komitelerinin İhtilal Hareketleri ve Besledikleri Emeller, s.160-161 (Ankara-1981).
(12) Altan Deliorman, Türklere Karşı Ermeni Komitecileri, s.201-202 (3. Baskı, İstanbul-1980).
(13) Aynı Eser, s.202.
Dr. M. Galip BAYSAN ANKARA, 01 Kasım 2007 Perşembe
Tahmin ettiğimiz gibi Amerikan Temsilciler Meclisi Başkanı Nancy Pelosi Ermeni Diyasporasının bir kolu gibi hareket ederek ve bütün resmi, gayriresmi uyarıları hiçe sayarak soykırım iddiaları ile ilgili kanun taklifini 10 Ekim günü görüşmek üzere Meclis gündemine aldı. Bu güne kadar en az 225 üyenin destek ve imzasını alan kanun teklifinin Mecliste kabul göreceği ihtimali çok yüksek. Biz artık bundan sonrası ile ilgilenmeliyiz. Bu konu ile mücadele etmek için ne yapmalıyız konusuna ilerideki yazılarımızda temas edeceğiz. Ancak her şeyden önce konu hakkında bilgilenmeli, özellikle o dönemi yaşamış, görev yapmış insanlarımızın anılarını yakından incelemeliyiz.
Bu gün sizlere Türk- Ermeni çatışmasının Dünya ve Türk kamu oyunca pek bilinmeyen , pek az işlenmiş, ancak Türk Aydınları tarafından mutlaka bilinmesi ve unutulmaması gereken bir safhasından bahsetmek istiyorum. Acaba 1917 sonu ve 1918 başlarında Doğu Anadolu'da neler oldu? Bu ve benzeri konuların Batıda hiç duyulmamış olması, Türk Toplumu karşısında oynanan politik oyunun gerçekleştirilmesi için takip edilen strateji gereğidir. Konu tartışılırken "Ermenileri suçlu duruma düşürecek her türlü bilgi, haber yayınlanması yasaktır." Böylece ortada sadece "Zorunlu Göç" olayı kalır ve Topraklarında yaşayan masum bir ulusu sırf "Hıristiyan olarak kalmayı tercih ettikleri için" yurtlarından süren, öldüren, yok eden bir başka kafir ulusun işlediği günahlar konuşulur, tartışılır, aleyhinde kararlar çıkarılır, oylanır kabul edilir.
Tıpkı yabancılar gibi, Türk- Ermeni ilişkilerini Türk bilim adamlarını hiç kale almadan, sadece Batılı Yazarların eserlerinden takip eden yazarlarımız, çizerlerimiz, siyasilerimiz ve bilim adamlarımız da bu konularla ilgilenmez ve sadece oynanan oyuna doğruluk, dürüstlük, gerçekçilik adına ters taraftan katılmayı tercih ederler. Böylece masum halkımızın acı içinde yok olan milyonlarca insanının sesi boğulur kalır, çıkmaz ve üstelik suçlu kabul edilirler. Türk tarafının görüşleri "İnkarcı Cephe" karalaması ile asla dinlenmez. Bizce Bu konudaki prangaları kırarak gerçekleri dünyaya haykırmak her Türk Aydınının birinci görevi olmalıdır. Şimdi Doğu Anadolu'daki gelişmeleri takip edelim.
Bu dönemle ilgili, Ermeni taraftarı bir yazarın genel görüşleri şöyledir:
"1915 zorunlu göç olayının da sonunda bir ücreti vardı. Yudeniç'in birlikleri ilerleyip Van, Bitlis, Muş, Erzurum, Erzincan ve daha sonra Trabzon'u işgal edince Müslüman halk hemen Ermeni intikamının tadını tattı. Türk yerli halk 1916 kışında panik halinde batıya doğru kaçmaya başladı. Çoğu dağlarda çaresizlik içinde perişan öldüler. Her ne kadar bu ölümler Ermenilere uygulananlar kadar büyük olmasa da bu sivillerden binlercesi Ermeni gönüllü birlikleri tarafından öldürüldüler. Bu cevabi kıyımlar Türk yayınlarında yoğun bir şekilde anlatılmaktadır. Rus yayınlarında bu konuya temas edilir. Yarbay Tverdokhlebor hatıralarında canlı bir şekilde Ermeni çetelerin Müslüman köylerini nasıl tahrip edip, işkence ettiklerini, ırza geçme ve işkence yaptıklarını, Türklerin Erzurum'da karşılaştıkları felaketi anlatır. İşgalci Rus kuvvetleri bütün bir Müslüman köyünün, Ermeni çetelerinin soygun, cinayet, ırza geçme ve topluca yakma olaylarına yüzlerce defa şahit olduklarını belirtmişlerdir. Erzurum'daki olaylar savaşta pişmiş Rus subaylarını bile hasta edince Ermenileri ancak top ateşi tehdidi ile durdurabilmişlerdir. Bütün savaşlarda olduğu gibi askerlerin veya yarı askerlerin kurbanları masum siviller olmaktadır." (1)
H.M. Sachar bu konuya temas eden ender yazarlardan biridir ama Ermenileri nasıl kayırmağa çalıştığını herhalde fark etmişsinizdir. "Ermenilere yapılanlar kadar şiddetli değil" dediği soykırım, Ermenilere ne yapıldıysa onun 5-10 misli olmuştu.
Doğu Anadolu'da savaş sona erdiği zaman Doğu Anadolu ve Kafkasya'da 1,2 Milyondan fazla Müslüman yerlerinden sürülmüştü. Doğu Anadolu'da 1 Milyondan fazla, Kafkas göçmeni Müslümanlardan da 130.000 kişi hayatını kaybetmiş bulunuyordu. Sürülenlerde de salgın hastalık, açlık, sefalet ve Ermeni çeteleri yüzünden büyük ölçüde kırılınca neticede ölü miktarı 2-2,5 milyon arası bir seviyeye yükselmiş bulunuyordu. "Van'daki Müslümanların % 62'si, Bitlis Vilayetinde % 42'si, Erzurum Vilayetinde % 31'i, Diyarbakır'da ise % 26'sı ölmüştür." (2)
Savaşın son günlerinde 11 Nisan 1918'de Bitlis'e Vali olarak gönderilen Mazhar Müfit (Kansu) Bitlis'i nasıl bulduğunu bakın nasıl anlatıyor:
"...Bitlis'i tahayyül ve tasavvur ettiğimden çok daha perişan bir halde bulmuştum. Osmanlı İmparatorluğu'nun bütün refah ve imkanlarından faydalanmış olarak büyüyen ve doğu şehirlerimizin en mamurlarından biri olan Bitlis, bir harabeden farksızdı. Rus istilâsı şehri yıkmıştı, yine Rus ric'ati yakmıştı ve Ermeni çetelerinin katliamları ve muhaceret vilayet merkezinde insan ve aile bırakmamıştı.
Şehirde ve harabeler arasında ancak iki yüzü geçmeyen insan bulduğumuzu söylersem, buna asla hayret edilmemelidir. O insanlar da açlıktan, her çeşit yoksulluktan perişan ve bitkin bir halde bulunuyorlardı. Hoş biz de, hemen bu aç ve bitkin insan kafilesinin arasına katılıvermiştik. Üç dört ay, hepimiz, kelkil denilen darı hamurundan ekmek ve buna tek katık olarak da deve dikenine benzeyen ve kendi kendisine yetişen kengil denilen bir otu yemeğe mahkûm ve mecbur kalmıştık." (3)
1917 yılı Kasım ayında iktidarı ele geçiren Lenin ve arkadaşlarının arzularının aksine Rus-Türk cephesindeki askerler kitle halinde eve dönüş hazırlığına başladılar. 18 Aralık 1917'de Erzincan Mütarekesi'nden sonra cepheden çekilip giden bu Rus askerlerinin çoğu Ermenilerle birleşerek Müslüman köylerini ve kasabalarını basmaktan ve yağma etmekten, erkek ve kadınlarını öldürmekten geri durmuyorlardı. Cephedeki Rus birliklerinin yerini Ermeni birlikleri almağa başlamışlardı. Birde iç bölgelerdeki asayişi sağlamak amacıyla "Ermeni Milis Teşkilatı" da kurulmuştu. Ruslar bölgedeki şehir ve kasabalara Ermeni memurlar tayin ediyor ve yönetimi tamamen Ermenilere bırakmak istiyorlardı. Bu suretle Brest – Litovsk görüşmeleri sonunda Ruslar buradan çekilince, bölgede bir "Ermeni Devleti"'nin kurulması için bütün hazırlıklar yapılmış gibi idi. Lenin ve çevresindeki Ermeni Bolşevikler, Rus askerleri daha tamamıyla çekilmeden Ermenilerin idareyi ele almaları ve buraların Türklere iadesine mani olmayı tasarlamışlardı. (4)
Ermeniler, bu fırsattan istifade ile 1915 Tehcir olayının öcünü almak bahanesiyle Rus işgal bölgesindeki Müslüman ahaliye karşı yeni bir "imha Hareketi"ne giriştiler. Müslüman köyleri Ermeniler tarafından tahribata uğramakta ve köy halkı öldürülmekte idi. Üstelik çekilip gitmekte olan Rus askerleri de onlara katılınca bölgede genel bir "soykırım" hareketi başlamış oldu. Bu suretle Rus işgali altındaki sahada Müslüman – Türk ahalinin can ve mal emniyeti kalmamıştı. Ermeni çeteleri ve disiplinsiz Rus askerlerinin taşkınlıklarına karşı koyacak bir Rus askeri idaresi de mevcut değildi. (5)
1918 yılı başlarında Ermenilerin tam teşkilatlı bir kolorduları vardı. Savaşın başlarında Rusların emrinde 120.000 Ermeni askeri olduğu ve bunların 80.000'inin Almanya'ya, 40.000'inin de Türklere karış savaştığı değişik Ermeni yayınlarında ifade edilmektedir. Ermenilerden ayrıca İngiltere'de, Mısır'da, Fransa'da gönüllü alayları teşkil edildi. Ermeniler bu gönüllülere çok güveniyorlardı.(6)
Doğu Anadolu'daki Ermeni Kolordusu'nun iki (tüfekçi) Tümen, üç gönüllü Tugay, bir süvari tugayı ve birkaç milis tugayından teşekkül etmişti.(7) Tüfekçi Tümenler, Rus Ordusu'nda hizmet etmiş olan "druzina" (tabur) larından ibaret olup, savaş zamanında çok iş görmüşlerdi. Kafkas Cephesinde General Yudeniç komutasındaki Rus birliklerinde Ermeni asker çoktu. Bunların ekserisi, Rus işgali altındaki Türk topraklarından Erzurum, Erzincan, Van ve Eleşkirt Vadisi halkından olup, Rus ordusuna ve oradan da Ermeni kıtalarına gönüllü olarak katılmışlardı. Rus ordusunda Ermeni subayları da çoktu, onlarda Ermeni milli birliklerinde görev aldılar.
İhtilalden sonra çözülen Rus ordusunun silahları, bilhassa ağır makinalı tüfekleri, Ermenilerin eline geçti. Ermeni askeri kuvvetleri 16.000 piyade, 1.000 süvari ve 4.000 milisten oluşmuştu. Gürcü kuvvetlerinin de 10.000 kadar olduğu ve Tiflis'teki Rus harp malzemelerinin Gürcülerin elinde olduğu biliniyor.(8)
Rus Sovyet Halk Komiserleri Meclisi tarafından Türkiye Ermenileri hakkında 13 Ocak 1918'de şöyle bir karar yayınlandı:
"Halk Komiserleri Meclisi, Ermeni halka, Rus işçi ve köylü hükümetinin, Rusya tarafından işgal edilmiş olan Türkiye, Ermenistan Ermenilerinin bağımsızlıkları da dahil olmak üzere özellikle hukukunu ve serbestçe kendi idarelerini kurmaları hakkını tanıdığını bildirir."
Komiserler Meclisi, bu hakların bir takım ilk teminatın hazırlanması ve Ermeni halkının referandumu ile mümkün olacağını kabul eder. Komiserler Meclisi, kısmen teminat olmak üzere şu aşağıdaki şartları uygun bulur:
Madde 1: Ermenistan'ın Rus askerleri tarafından boşaltılması ve Türkiye Ermenistan halkının maddi ve şahsi güvenlikleri için derhal bir Ermeni gönüllü ordusunun kurulması.
Madde 2: Ermeni kaçaklarının ve çeşitli ülkelere dağılmış Ermeni göçmenlerinin serbestçe Türkiye Ermenistan'ına dönmeleri.
Madde 3: Savaş sırasında Türk Hükümeti tarafından Türkiye içlerine sürülmüş Ermenilerin Türkiye Ermenistan'ına zorluk göstermeden dönmeleri, Komiserler Meclisi, Türk delegeleriyle barış görüşmelerine başlayınca bu şart üzerinde ısrar edecektir.
Madde 4: Türkiye Ermenistan'ında demokratik esaslara dayanarak seçilmek üzere halk delegelerinden oluşan geçici bir Ermeni Hükümeti kurulması, Kafkas işleri için geçici ve olağanüstü komiser tayin edilmiş olan Stepan Şahumyan, Türkiye Ermenistan'ındaki halka ikinci ve üçüncü maddelerin uygulanması, dördüncü maddeye göre, Rus askerlerinin buraları boşaltması vasıtalarının ve tarihini tayin edecek, bir karma komisyon kurulması için bütün yardımlarda bulunacaktır.
Türkiye Ermenistan'ının coğrafi hudutları, Ermeni –İslâm halkı ve huduttaki illerin halkının demokratik bir şekilde seçecekleri delegeler ve komiser Sahumyan vasıtasiyle saptanacaktır. (9)
Ermeni soygun ve soykırımları nedeniyle Ordu Komutanı Vehib Paşa 11 Şubat 1918'de komutan Gürcü generali Odişelidzeye Ermenilerin Müslüman ahaliye zulümlerinin durdurulması için bir tel çekti. Odişelidze de "Müslüman ahalinin korunacağı" hakkında teminat verdi. Bu teminata rağmen Ermeni mezalimi durmadı. 10 Şubat günü Brest – Litavsk görüşmeleri kesilmişti. Sovyetlerin de niyeti belli olmuştu. Rus-Ermeni işgalindeki Türk topraklarını kurtarmak için 12 Şubat'ta Türk Ordusu'nun ileri harekatı başladı. Kar ve soğuğa rağmen savaş meydanında hızla ilerlendi ve 14 Mart 1918 günü, 1914 yılındaki Türk –Rus sınırına varıldı. (10)
1'nci Kafkas Kolordusu Komutanı Kurmay Albay (sonradan paşa) Kâzım Karabekirin daha sonra General Harbord başkanlığındaki Amerikan heyetine verdiği raporda Türk askerinin ilerleyişi ve karşılaştığı korkunç sahneleri izliyoruz:
"Her taraf karla kaplı olduğu için yürüyüş epeyce güçtü. Özellikle Ermeni çeteleri, Erzincan Ovası'na inen geçitleri tutmuşlardı. Onun için gece yürüyüşüyle 13 Şubatta Erzincan ovasına indik ve o gün akşama doğru Erzincan'a girdik.
Erzincan'daki kıyım korkunçtu. Kimi güzel yapılar ateşe verilmiş, kimi binalar içine doldurulan İslâm halkla birlikte yakılmış, kuyular insan cesetleriyle doldurulmuştu. Bu dokunaklı görüşler Erzurum yöresinde neler geçtiğini insana tahmin ettiriyordu. Rus subayları ile birlikte bu kıyım, fotoğraflarıyla, raporlarda belgelendi...
Kış bütün ağırlığıyla sürmekte olduğundan hiç olmazsa çevik bir müfrezeyle Erzurum'un yardımına koşmayı uygun buldum. Bu müfreze 22 Şubat'ta Mamahatun'u işgal etti. Burada sağ kalan kimse bulunmadı. Bütün ahali büyük bir çukura doldurularak öldürülmüştü. Aşkale, Yeni köyden sonra 2 Martta Kara bıyık Hanları (Kandilli) işgal edildi... Erzurum'a doğru ilerlerken geçtiğimiz yerlerde hayat eseri kalmadığını görüyorduk. Alaca köyde bulunan cesetler insanın aklını oynatacak bir görünüşte idi. Bütün çocuklar süngülenmiş, yaşlılar ve kadınlar samanlıklara doldurulmuş yakılmış, gençler baltalarla parçalanmıştı. Çivilere asılmış ciğerler ve yürekler görülüyordu. Bütün bu acıklı görünüşler Erzurum'a atılmaya ve oradaki zavallılara yardıma koşmaya bizi mahkûm etmişti."(11)
Rus ordusu Komutanı General Odişelidze'nin Erzincan'daki Ermeni mezaliminden bir sahneyi şöyle anlatır.
"Türk kıyımını yapan Ermenilerin adlarını iyi bilmediğim için burada anamayacağım. Her türlü müdafaadan mahrum ve silahsız 800'den fazla Türk öldürülmüştür. Büyük çukurlar açılmış ve zavallı Türkler. bu çukurların başına götürülüp hayvan gibi boğazlanmış ve bu çukurlara doldurulmuş. Ermenilerden biri sayarmış, "Yetmiş mi oldu? Çukurda Yer Vaaar" on kişi daha alır, kes" deyince on kişi daha keserler ve çukura atıp üzerlerine toprak örterlermiş. Bu kıyım bir doktor ve müteahhit tarafından tertiplenmiş. Bizzat müteahhit olan kişi, eğlenmek için bir eve doldurduğu seksen kadar zavallının kapıdan çıkarken birer birer kafalarını parçalamış." (12)
Bir Rus yarbayı Khleboff, üst makamlara verdiği raporda.
"Erzincan'dan Erzurum'a çekilmekte olan Ermeni çeteleri yollarının üstündeki bütün Müslüman köylerini ve sakinlerini yok etmişlerdir." demektedir. (13)
Buna paralel gelişmeler Erzurum ve çevresinde de yaşandı, Erzurum'daki olaylar bir başka yazımızın konusu olacaktır.
Sayın okurlarımız, geçmişte olmuş tatsız ve acı olayları unutup, birlikte mutlu bir geleceğe doğru ilerlemek bir erdemdir. Türk halkı bu nedenle uzun yıllar Batılı Ülkeler tarafından açıkça desteklenen Yunan ve Ermeni mezalimi hakkında erdemli bir davranış içinde bulunmuş ve yapılanlar pek konuşmamıştır. Ancak Türk insanının bu asil davranışı aleyhinde, iğrenç yorumların yapılmasına sebebiyet verince ne kadar acı olursa olsun, geçmişte karşı tarafın yaptıklarını ortaya koymak bir mecburiyet halini almıştır. Biz yinede bu acı sayfaları hiç karıştırmak istemezdik.
Dipnotlar:
(1) Howard M. Sachar, The Emergence of the Middle East,1914-1924 s.114.( The Penguin Press, Washington-1969)
(2) Hüdavendigar Onur,Millet-i Sadıkadan Haykın Çocuklarınar, s.126 ( İstanbul-1999).
(3) Mazhar Müfit Kansu, Erzurumdan Ölümüne Kadar Atatürk'le Beraber, 1.Cilt.s.7 (Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara-1988).
(4) Akdes Nimet Kurat, Türkiye ve Rusya,1748-1919 s.461( Ankara Üniversitesi-1970).
(5) Aynı Eser, s.461.
(6) Ermeni Komitelerinin A'mal ve Harekat-ı İhtilaliyesi, Meşrutiyetten Evvel ve Sonra,s..166,174 ( H. Erdoğan Cengiz, Ankara-1983)
(7) W.E.D. Allen and Paul Muratoff, Caucasion Battlefields A History of the Wars on the Turco-Caucasion Berder (1828-1921) P.458 (Cambridge University Pres-1953).
(8) Aynı Eser, s.459.
(9) Esat. Uras: Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, s.641-642 (İstanbul-1987)
(10) W.E.D. Allen and Paul Maratof, a.g.e, s.463.
(11) Kazım Karabekir, Birinci Cihan Harbi'ni Nasıl İdare Ettik? Erzincan ve Erzurum'un Kurtuluşu, Cilt-lll, s.166 (Emre Yayınları, İkinci Baskı, İstanbul-1995);Kazım Karabekir, 1917-20 Arasında Erzincan'dan Erivan'a Ermeni Mezalimi, s.75-79 (Emre Yayınları, Hazırlayan, Ömer Hakan Özalp, İstanbul-2000); İsmet Parmaksızoğlu, Ermeni Komitelerinin İhtilal Hareketleri ve Besledikleri Emeller, s.160-161 (Ankara-1981).
(12) Altan Deliorman, Türklere Karşı Ermeni Komitecileri, s.201-202 (3. Baskı, İstanbul-1980).
(13) Aynı Eser, s.202.
Sevr'de Ermeni Meselesi
Dr. M. Galip BAYSAN ANKARA, 01 Kasım 2007 Perşembe
Osmanlı toplumunda, Ermeni ,isyanlarının başladığı 1880'lerdenberi geçen 120 yıla yakın süre içinde, Ermeni iddialarının ilk defa zirve yaptığı tarih 10 Ağustos 1920, yani Sevr Antlaşmasının Osmanlı görevlileri tarafından kabul edildiği tarihtir.
İlk defa zirve yapıldığı tarih deyişimizin bir nedeni,bu günlerde ikinci defa zirveye doğru ilerlenme yolunda, başta Fransa olmak üzere Avrupa ülkelerinin gösterdikleri çaba ve Ermenilere verdikleri destektir.
Ocak 2001'de Fransa'nın 577 üyeli Meclisinden sadece 51 milletvekilinin katıldığı, (şike gibi özel) bir oturumda kabul ettiği ve Cumhurbaşkanı Jack Chirac tarafından apar topar imzalanıp yürürlüğe konarak başlatılan süreç ve geçen 10 Ekim 2006 tarihinde yine Fransa Meclisi tarafından ve yine bir azınlık grup toplantısında alınan "Soykırımı tanımayanlara ağır cezalar öngören kanun"la başlayan dönem, AB üyelerinin tıpkı Kıbrıs Rum kesimine olduğu gibi Ermenilere de verdikleri sınırsız destek, bütün bunların yanında önümüzdeki günlerde ABD'de tartışılan Soykırımı tanıma yasası ile ilgili gelişmeler; onları tarihlerindeki ikinci zirveye doğru hızla götürmektedir. Ermenilerin birinci zirvede elde ettikleri inanılmaz başarı, günümüz Ermeni camiası ve destekleyicileri için iyi bir emsal ve motivasyon kaynağı olmuştur. Bu nedenle Sevr'e giden yolda Hıristiyan Batı Dünyası ve Ermenilerin davranışlarının incelenmesi, Türk aydınları için bir "Paranoya" olmanın aksine hiçbir zaman unutulmaması gereken çok önemli derslerle doludur ve bu konu ile ilgilenen herkesin günümüzde cereyan eden siyasi olaylar ve nedenlerini daha kolay anlamalarına yardımcı olacaktır.
1919 yılı boyunca Amerika'da Ermeni propagandası çok yoğun bir çalışma içinde bulunuyor, Amerikan halkı, basın yayın organları, cemiyetler ve Kilise organları gibi vasıtalarla Başkan Wilson'u ve siyasetçileri etkilemeye çalışıyordu. Savaş bitmişti, Türk Toprakları büyük yabancı güçlerin işgal ve kontrolü altındaydı. Ancak "propaganda makinesi" halkın saf vicdanını ve masum dini duygularını, merhametlerini hedef aldığından hala başarılı oluyordu. Bu kaynaklar "Dünya savaşının bitmiş olmasına rağmen, Ermenilerin bir devlet kurmak istedikleri topraklarda savaşın hala devam ettiğini, Türklerin Ermenilere zulûm yaptıklarını" iddia ediyorlardı. Hatta sırf bu propagandaların etkisinde kalan Başkan Wilson, 21 Ağustos 1919'da Damat Ferit Paşa'ya bir nota göndermişti. Bu notada
"Kafkasya ve başka bölgelerde Ermenilerin öldürülmesi engellenmezse, Osmanlı İmparatorluğunun Türk bölgelerinden, Wilson prensiplerinin 12 nci maddesiyle tanınan bağımsızlığın geri alınacağı ve barış koşullarının Türkiye aleyhine değiştirileceği" bildiriliyordu. (1)
Tabii Nota tarihinin, 23 Temmuz – 7 Ağustos 1919 arası yapılan Erzurum Kongresi sonrasında oluşu, Ermenilerin bu kongreden büyük rahatsızlık duyduğunun ve bir hareket gösterme ihtiyacının işaretleri kabul edilebilir. Başkan Wilson Ermeni baskısının yoğunlaşması üzerine durumu yerinde incelemek üzere General James G. Harbourd başkanlığında bir heyet görevlendirdi. 46 kişilik heyet Anadolu ve Güney Kafkasya bölgelerinde 30 günlük bir seyahat yaptılar. Bu gezide heyet (Haydarpaşa – Konya- Adana üzerinden Tarsus, Mersin, İskenderun, Halep, Mardin'e oradan otomobille Diyarbakır, Harput, Malatya, Sivas, Erzincan, Erzurum, Kars, Erivan, Tiflis yolunu takip edecek sonra Bakü – Batum ve Karadeniz yoluyla İstanbul'a dönecekti. (2) 20 Eylül'de Sivas'a gelen heyet, Milli Mücadele liderleri ile de görüştü. Özellikle Amerikalı generalin ricası üzerine 22 Eylülde gizli olarak yapılan görüşme oldukça önemli sayılabilirdi. (3) Mustafa Kemal'in 24 Eylül'de General Harbord için hazırladığı bir muhtıra Amerikalı generale verilmek üzere 5 Ekim'de Yaveri Nuri Bey vasıtası ile Samsun (Canik) Mutasarrıfı Hamit Bey'e gönderilmişti. (4) Gezi dönüşü heyet raporunu 16 Ekim 1919'da kaleme aldı.
Rapor Ermeni Mandaterliği ile ilgili lehte ve aleyhte bazı esaslar ortaya koyuyordu. General Harbord genel olarak ayrı bir Ermenistan kurulmasına kesinlikle karşı çıkarken, bütün bölgede tek bir Manda yönetimi kurulmasını, eğer bölge halkı arasında bir kamu oyu yoklaması yapılırsa Manda Yönetimi için Amerika'nın tercih edileceğini belirtmiştir. Eğer ABD sadece Ermeni Mandaterliğini üstlenirse, bölgeye beş yılık bir süre içinde ortalama 750.000.000 Dolar harcamak ve bölgedeki Türk, Müslüman, Rus ve İran'a karşı bölgeyi koruyabilmek için yeterli olacak büyüklükte bir askeri güç'e ihtiyaç vardı. (5) Bölgeye gönderilecek askeri güç için tahminler bölgede yaşayan Ermenilerce desteklenecek Fransızların önerdiği 20.000 kişilik bir Avrupa ordusuyla, İngilizlerin yeterli bulduğu bir kaç subay arasında değişiyordu. (6)
Hatırlanacağı gibi Barış Konseyinde İngiltere baştan itibaren Ermenistan'ın koruyuculuğu görevini Amerika'ya yüklemek istiyordu. Ancak sadece Ermenistan küçük bir bölge olması nedeniyle, daha cazip olması için: İstanbul ve Boğazların mandaterliğini de Amerika'nın almasını istiyordu. Böylece bir taşla bir kaç kuş birden vurmuş olacaktı. Şöyle ki:
1- Savaş içinde "Ermeni Soykırım iddialarının" menşei Anadolu'daki Amerikan okulları, misyonerleri, Elçilik ve Konsoloslukları idi.
2- Ermeniler lehine kamu oyu vicdanına en fazla etkili olunan toplum Amerikan halkı olmuştu.
3- Amerikan halkı insanlık (ve dinsel) idealleri uğruna savaş içinde göç eden Ermenilere yardım için büyük kampanyalar yapmış ve halâ devam eden yüzlerce milyon dolara ulaşan yardım fonları oluşturmuştu.
4- Ermeni Lobisi'nin en etkin olduğu ülke de Amerika idi.
5- ABD'nin savaşa sokulması için bu olgulardan yararlanılmıştı.
6- Savaş içinde yapılan gizli anlaşmaların uygulamaya konması için tek engel Başkan Wilson ve onun ilkeleri idi. Eğer Rusya'ya verilecek pay ABD'ye devredilirse ABD'nin muhtemel bir itirazının önü alınmış olacaktı.
7- Rusya'daki iç savaş kızıllar lehinde gelişme gösteriyordu.
8- Doğu Anadolu ve Güney Kafkasya'da meydana getirilen bir Ermeni devleti bir yanda Türklerin, daha Doğudaki Turan ülkeleri ile temasını önlerken aynı zamanda Bolşevik bir Rusya ile İngiliz ve Fransız sömürge bölgeleri arasında bir tampon oluşturacak, İngiliz ve Fransız sömürgeleri muhtemel bir Sovyet tehdidinden korunmuş olacaktı.
9- İngiltere ve Fransa (kısmen de İtalya) kendi kamu oyları önünde verdikleri Türkleri cezalandırma ve Ermeni devleti kurma sözlerini de tutmuş olacaklardı.
İngilizler savaşın bitiminde Ermenistan topraklarını Türk Birliklerin çekilmesinin ardından hemen işgal etmişlerdi. Hükümet, bir Ermeni Mandasının işgücü ve para olarak pahalıya mal olacağının ama bunun karşılığında İngiltere'ye bir getiri sağlayamayacağının farkındaydı. İngilizler Doğu Anadolu ve Kafkasya'da kaldıkları sürede Ermenilerin bölgede üstün bir konuma geçmesi için ellerinden geleni yaptılar. Türklerin asker ve sivil birlikleri dağıtıldı, silah ve cephaneleri ellerinden alınıp Ermenilere verildi ve Türk lider ve memurlar görevlerinden alınıp sürgün edildi, yerlerine Ermeni yöneticiler getirildi. Ancak İngilizlerin bu bölgede bulunmalarının en önemli nedeninin Kafkas petrolleri ve Rus iç savaşında "Beyaz Ruslar"a yardım etmek olduğu her halde tahmin edilmeyecek (fakat açıklanacak) bir husus değildi.
İngiltere Kafkasya'dan çekilirken, ABD'nin gelişi de şüpheli olunca Fransa ile anlaşmayı ve hatta Ermenistan'a Fransa'nın asker gönderebileceğini de düşünmeye başladı. Lloyd George Paris'te Clemenceau ile 15 Eylül'de yaptığı, bir görüşme sırasında Kafkasya'nın ardından, 1 Kasım'dan itibaren kuvvetlerini Suriye ve Kilikya'dan çekmeye başlayacağını açıkladı. Fransız lider sadece tanımlanan bölgede İngiliz askerinin yerini Fransız askerinin almasını kabul etti. Ayrıca Fransız lideri "Ermenilerin soykırım tehdidi altında bulunması nedeniyle, sırf Konferansa yardımcı olmak amacıyla Ermenistan'a Fransız askeri göndermeyi" de önermişti. Tabii ki bu öneri herhangi bir anlaşmanın kabul edildiği anlamına gelmemeliydi. Fransa'nın Ermenistan'da bulunmak gibi bir arzusu yoktu. Bu aynı zamanda Fransızlar için olağanüstü bir külfet anlamına geliyordu. (7) Galiba General Harbord heyetinin "Ermenilerin amaçları ne olursa olsun, Türk topraklarında ayrı bir Ermenistan yaratmanın mantıklı bir yönü yok." (8) görüşüne onlarda katılıyor ama vazgeçmek de istemiyorlardı. İngilizler bu anlaşmaya uygun olarak 29 Ekim 1919'da Kilis'i, 30 Ekim'de Urfa ve Maraş'ı ve 5 Kasım'da da Antep'i Fransızlara devrettiler.
Ankara'da Büyük Millet Meclisi'nin açıldığı günlerde İtilaf Devletleri San Remo'da 18-26 Nisan günleri arasında yaptıkları toplantıda Anadolu'daki gelişmeleri hiç dikkate almadan; bir yıl önceden kararlaştırdıkları gibi. Türk ve Müslüman topluma hemen hemen hiç hak tanımayan bir anlaşma hazırladılar. Anlaşma 11 Mayıs günü Osmanlı Devletine sunuldu ve basına açıklandı. (9) Ve Osmanlı Devletine cevap vermesi için bir aylık bir süre tanındı. Konferans tamamen Lloyd George'un istediği gibi gelişmişti. Bazı yazarlar Konferansı "Lloyd George'un sirk'i" olarak değerlendirmektedirler. (10) Performansı mükemmeldi ve istediğini (en azından kağıt üzerinde) elde etmişti.
Yunan Ve Ermeni Zaferi
Kurulacak Ermenistan'la ilgili esaslar 25 Nisan Pazar günü saat 11'de San Remo'da Villa Devachan'da başlayan görüşmelerde İngiliz temsilciliğinin aşağıdaki tasarısı İngilizce ve Fransızca olarak sunuldu. (11)
a. Türkiye ile Barış Antlaşması tasarısının ilk baskısının Bölüm III, Kesim V'inde yer alan sınırlar içinde, Amerika Birleşik Devletleri'nin Ermenistan Mandaterliğini kabul etmesi için Başkan Wilson'a çağrıda bulunulması.
b. ABD Mandater olmayı kabul etmek istemiyorsa, Birleşik Devletler Başkanından, Ermenistan'ın aşağıdaki madde tasarısında belirtilen sınırları hakkında hakemlik yapmasının istenmesi.c. Barış Antlaşmasına Ermenistan hakkında şu anlamda bir madde konulması: Türkiye, Ermenistan ve öteki bağıtlı yüksek taraflar, Erzurum, Trabzon, Van ve Bitlis İllerinde Türkiye ile Ermenistan sınırı konusunu, ABD Başkanının hakemliğine sunmayı ve bu konudaki kararını olduğu kadar, bağımsız Ermenistan Devletinin denize çıkışı için ileri sürebileceği tüm hükümleri kabul etmeyi kararlaştırmışlardır.Bu hakemliğe dek, Türkiye ile Ermenistan'ın sınırları bugünkü gibi kalacaktır. Ermenistan'ın kuzey ve doğudaki, yani Ermenistan ile Gürcistan ve Ermenistan ile Azerbaycan arasındaki sınırları, üç Kafkas Devleti'nin kendi aralarında bu konuda bir anlaşmaya varamamaları halinde, Yüce Kurulca, Ermenistan'la Türkiye arasındaki sınırla ayni zamanda saptanacaktır.
Fransız ve İtalyan temsilcileri bu öneriyi kabul ettiler. ABD Başkanı Wilson kendisinden talep edilen mandaterliği kabul etme izni alabilmek için 24 Mayıs 1920 tarihinde Kongreye bir başvuruda bulundu. Wilson'un teklifi uzun bir değerlendirme sonrasında şöyle devam ediyordu:
"...... San Remo'daki Konseyin çağrısına cevaben Kongrede Yürütme Organı'na Amerika'nın Ermenistan Mandasını kabul etme yetkisi verilmesini acilen tavsiye eder ve isterim. Bu öneriyi Amerikan halkının, işlemin gerçekleştirilmesine istekli olduğu inancı ile sunuyorum. Ermenistan'a duyulan yakınlık, halkımızın sadece belirli bir kesiminde değil, Ermenistan'ın yaşamının en kritik noktasından yardımları sayesinde kurtulduğu, yurdun tüm Hıristiyanlarında görülmektedir. Bu cömert halk, gönüllerinde Ermenistan sorununu kendi sorunları yapmışlardır. Anlatılması güç bir eza –cefa döneminden sıyrılmakta olan Ermenilerin yüce beklentiler ve umutlarla sarıldıkları, bu halk ve hükümetidir ve umarım Kongrede bu beklentilere gerekli biçimde cevap verecektir...." (12)
1-Haziran 1920 günü Senato 52'ye karşı 23 oyla şu kararı aldı.
"Başkan Wilson'un 24 Mayıs 1920 tarihli mesajıyla sunduğu Ermenistan Mandaterliği'nin Yürütme Organınca kabulünü, Kongre ret eder..." (13)
Bu karar Ermeni tarihi için dönüm noktası kabul edilebilir. Ermenistan'ı yaratmayı düşünen liderler Llyod George, Clemenceau ve Briand, Nitti ve Hatta Wilson ellerinden geleni yapmış, barış antlaşmasına bir Ermenistan haritası eklemişlerdi. Ermeni toplumu 40-50 yıldır verdikleri mücadelenin sonucunu elde etmek üzeri bulunuyorlardı. Dünyanın her tarafındaki Ermeni cemaati büyük bir sevinç ve gurur içinde, mutlu idiler. Artık Ermenistan önünde hiç bir engel kalmamış gibiydi; çünkü nede olsa Damat Ferit ve Osmanlı Sultanı İngilizlerin avucundaydı ve her istenileni yapıyordu, yapacaktı.
Ellerinde yeterli Kara Gücü olmayan ve Türklerle yeni bir savaşa girmek istemeyen işgal güçleri için en önemli avantaj Sultan ve Hükümeti idi. "Eğer bize destek vermezseniz İstanbul'dan kovulursunuz" şantajı çok etkili oluyordu. Bu kozu ustaca kullanıp İstanbul Hükümeti'nin Anadolu Hükümeti ile mücadele etmesini ve Anadolu'daki direnci yok etmesini istediler. İmkansız gibi görünen bu durum neredeyse Şeyhülislamın fetvası ile gerçekleşiyordu. Anadolu'nun dört bir yanında isyanlar başladı. (14) Batılıların üzerinde durmadığı bu olay, Türkler için çok büyük ölçüde tehlikeli boyutlara ulaşmıştı. Konya'da, Balıkesir – Bandırma ve İzmit Adapazarı, Bolu Yozgat, Güneydoğu Anadolu bölgelerinde gelişen isyanlar Ankara'yı da tehdit etmeye başlamıştı.
Türklerin antlaşmaya tepkisi tam anlamıyla bir şok, hayal kırıklığı ve sınırsız bir öfke olmuştu. Tevfik paşa 11 Mayıs günü anlaşmayı gördükten sonra yurda çektiği telgrafta, Yunanlıları Anadolu'dan çıkarmak için hiç umut kalmadığını ve koşulların "bağımsızlık prensipleri" ile bir arada düşünülemeyeceğini, bildiriyordu. Koşulların İstanbul'da duyulmasının ardından basın, Türkiye'ye "İdam cezası" verildiğini söyleyerek bir ağızdan itiraz etti. Sadrazam da, İngiliz Yüksek Komiseri de Robeck'e, antlaşmayı milliyetçilere kabul ettirmenin neredeyse "olanaksız" olduğunu söylüyordu. Paris'teki delegasyon başkanı Tevfik paşa, müttefikler, (İngiltere ve Fransa) arasında bir çatlak olduğunu fark ettiği için görüşmeleri biraz uzatmak ve bir şeyler elde etmek istiyordu. (15) Bunu fark eden işgalciler ellerindeki en büyük koz "Yunan Ordusunu" öne sürdüler. Yunanlılar 22 Haziran'da Balıkesir, Bursa istikametinde ilerlemeye başladılar. Yunan Ordusu ilerlerken İngilizlerde denizden zayıf Türk Birliklerinin direncini kırmak için, yan ve gerilerine deniz gücü ile baskı yapmaya başladı. (16) Türk müfrezeleri 30 Haziran'da Balıkesir'i, 3 Temmuz'da Nazilliyi, 7 Temmuzda da Bursa'yı terk ettiler. Bursa'nın terki Türk kamu oyunu çok yaraladı. Meclis kürsüsünün üstüne siyah bir örtü örtüldü ve Millet Meclisi üyeleri Bursa kurtarılıncaya kadar bu örtüyü kaldırmamaya yemin ettiler ve kaldırmadılar. (17) Yunan Ordusunun iştahı bir türlü tükenmiyordu 20-27 Temmuz arasında Doğu Trakya'yı işgal ederek İstanbul kapılarına dayandılar.
Batı dünyasında Yunanlıların bu kadar kolay ilerleyebileceği tahmin edilmiyor, özellikle askerler Yunanlıların üstesinden gelemeyeceği bir çıkmaza gireceği endişesini dile getiriyorlardı. Churchill bu konuda görüşünü şu sözlerle belirtiyor:
"Yunan kuvvetlerinin dikkat çekici ve ümit edilmeyen başarısı Müttefik devlet adamlarınca alkışlandı, askerler gözlerine inanamadılar, Lloyd George çok coşkulu idi. Görünüşe göre o bir kere daha haklı çıkmış ve askerler yanılmıştı." (18)
Aslında plânın çok cüretkâr olduğunun Lloyd George'da farkındaydı. Yunan saldırısına izin verdiği zaman, çevresindekilere "Başarıya ulaşırlarsa sorun yok ama eğer bu cüretkâr davranış başarılı olmazsa, o zaman ortaya .. doğrudan kabul edilmesi gereken .. yeni bir durum çıkacaktır. Her şey önümüzdeki üç dört hafta içinde belli olur." (19) diyordu.
Lloyd George tam bir Yunan fanatiği gibi davranıyordu. Ermenilerden çok Yunan İmparatorluğunun hayali ile yaşıyor gibiydi. Bütün ağırlığını en kritik anlarda Yunanlılardan tarafa koymaktan çekinmiyordu. Yunanistan'ın Türk milliyetçileri yeneceğine ve İstanbul Hükümetine yürekten inanıyordu. Kendisine karşı çıkan Churchill ve Mareşal Sir Heny Wilson'un protestolarına kulak asmıyor ve onlar için şu sözleri söylüyordu.
"Elbette askerler Yunanlılara karşıdır... Onlar Türkleri benimser. Asker Muhafazakârdır. Türkleri desteklemek de Muhafazakârların politikasıdır. Onlar Yunanlılardan nefret eder. Muhafazakârların endişelerinden Henry, Wilson'un yaptıklarımıza bu denli karşı çıkışının nedeni budur." (20)
Yunanlıların seri ilerleyişi nedeniyle paniğe kapılan Damat Ferit, 25 Haziran'da Tevfik Paşa'yı görevinden aldı ve İstanbul'da 22 Temmuz günü bir şura toplandı (Saltanat Şurası) ve bu sırada alınan yetki ile Osmanlı temsilcileri Hadi Paşa, Rıza Tevfik ve Reşad Halis Beyler 10 Ağustos 1920 Salı günü Paris'in Sevr (Sevres) mevkiinde anlaşmayı imzaladılar. Barış Antlaşmasının önde gelen iki Ermeni temsilcisinden biri olan Avadis Aharonyan, günlüğünde haklı olarak, Sevres Antlaşmasının imzalandığı günü "Hayatımın en mutlu günü" olarak anmaktadır. Gerçekten de bütün dünya Ermenileri ve Yunan ırkı mensupları için 10 Ağustos, Tarihlerinin en aydınlık dönemini gösteriyordu. Bu anlaşma ile Anadolu ve Trakya bölgelerinde iki yeni Hıristiyan Devlet; dev bir Yunan İmparatorluğu ve yakın bir gelecekte Doğu Akdeniz ve Baku'ye kadar genişleme şansı olan tarihin gelmiş geçmiş en büyük Ermeni Devleti doğmuş oluyordu. Osmanlı Devleti'nin yapacak hiç bir şeyi kalmamıştı. Sevre'le birlikte 900 yıla yakın süren Anadolu ve Doğu Avrupa Müslüman hakimiyetinin sonunun geldiği kabul ve ilan ediliyordu.
Sevr Antlaşmasında doğrudan Ermenilerle ilgili maddeler 88,89 ve 230'ncu maddelerdir ve şöyledir:
Md.88: Türkiye öteki müttefik devletlerin yaptıkları gibi, Ermenistan'ı özgür ve bağımsız bir devlet olarak tanıdığını bildirir.
Md.89: Öteki kayıtlı yüksek taraflar gibi Türkiye ve Ermenistan da, Erzurum, Trabzon, Van ve Bitlis illerinde, Türkiye ile Ermenistan arasındaki sınırın tespit edilmesi işini ABD Başkanı'nın hakemliğine sunmayı ve bu konudaki kararın olduğu kadar, Ermenistan'ın denize çıkışı ile sözü geçen sınıra bitişik bütün Osmanlı topraklarının Askerden arındırılmasına ilişkin ileri sürülebilecek bütün hükümleri kabul etmeyi kararlaştırırlar.
Md.230: Osmanlı Hükümeti 1 Ağustos 1914 tarihinde Osmanlı İmparatorluğunun parçası bulunan her hangi bir bölgede savaş durumu sırasında işlenen topluca ölümlerden sorumlu olan ve müttefik devletlerce istenen kişileri kendisine teslim etmeyi yüklenir. (21)
Yunanlılar elde ettiği inanılmaz şansın peşini bırakmadılar 29 Ağustos'ta Uşak ve çevresini de işgal ettiler ve Eskişehir – Kütahya – Afyon şehirleri yakınına geldiler. Büyük Millet Meclisi bu anlaşmayı tanımadığını ve anlaşmayı imzalayanların 29 Nisan 1920 tarihinde çıkardığı "Hıyanet-i Vataniye" kanunu gereğince yargılanacağını ilan etti (22)
DİPNOTLAR
1 . Seçil Akgün,General Harbord'un Anadolu Gezisi ve Ermeni meselesine Dair Raporu s.74-75 (İstanbuk-1981)
2. Aynı Eser, S.74-75.
3 . Fethi Tevetoğlu, "M.Kemal Paşa- General Harbord Görüşmesi "Türk –Kültürü, No:80, Haziran 1969, s.3-5.
4 . Aynı Eser, S.4-5.
5 . Seçil Akgün, a.g.e., S.136-145.
6 . Paul C. Hemreich :Sevr Entrikaları, S.153. ( Sabah Kitapları, İstanbul-1996)
7 . Aynı Eser, s.106- 107.
8 . Andrew Mongo, Atatürk, S.243 (Türkçesi Füsun Deruker, Yeni Binyıl, Sabah Kitapları, İstanbul –2000).
9. Sevr Entrikaları S.219-233.
10. David Walder, The chanak Affair, S.110 (Hutchinson of London –1969).
11. Osman Olcay: Sevre Andlaşmasına Doğru, S.566-567. (SBS Basın Yayın Yüksek Okulu-1980 )
12. General Harbord'un Raporu, S.155-158, James B. Gidney : A Mandate for Armenia S.226.(The Kent State Univ.Press,Ohio-1967)
13. Aynı Eser, S.158.
14. Türk İstiklâl Harbi, VI Cilt, İÇ Ayaklanmalar (1919-1921) (Genkar Basımevi, Ankara – 1964, Kroki-i Grafik-I).
15 Sevr Entrikaları, S.237 – 238.
16. İhsan Ilgar, Milli Mücadele'de Bursa, S.42-51 (Tercüman-İstanbul -1980) Hacim Muhittin Çarıklı'nın Hatıraları, S.275-278 (Ankara –1970).
17. İkinci Harp Tarihi Semineri, İhsan Güneş, S.152 (Bildiriler –Ankara).
18. Winston S. Churchill : The Aftermath Being a Sequel to The World Crisis, S.376 (London-1944).
19. Sevr Entrikaları, S:239.
20. Aynı Eser, S.238, 251, Dip Not: 7-8.
21. Geçmişten Bugüne Ermeni İlişikleri, S.82 (Genkur- Ankara –1989).
22. Hamza Eroğlu, Türk İnkilâp TArihi, S.211 (Milli Eğitim Basımevi; İstanbul-1982).
Osmanlı toplumunda, Ermeni ,isyanlarının başladığı 1880'lerdenberi geçen 120 yıla yakın süre içinde, Ermeni iddialarının ilk defa zirve yaptığı tarih 10 Ağustos 1920, yani Sevr Antlaşmasının Osmanlı görevlileri tarafından kabul edildiği tarihtir.
İlk defa zirve yapıldığı tarih deyişimizin bir nedeni,bu günlerde ikinci defa zirveye doğru ilerlenme yolunda, başta Fransa olmak üzere Avrupa ülkelerinin gösterdikleri çaba ve Ermenilere verdikleri destektir.
Ocak 2001'de Fransa'nın 577 üyeli Meclisinden sadece 51 milletvekilinin katıldığı, (şike gibi özel) bir oturumda kabul ettiği ve Cumhurbaşkanı Jack Chirac tarafından apar topar imzalanıp yürürlüğe konarak başlatılan süreç ve geçen 10 Ekim 2006 tarihinde yine Fransa Meclisi tarafından ve yine bir azınlık grup toplantısında alınan "Soykırımı tanımayanlara ağır cezalar öngören kanun"la başlayan dönem, AB üyelerinin tıpkı Kıbrıs Rum kesimine olduğu gibi Ermenilere de verdikleri sınırsız destek, bütün bunların yanında önümüzdeki günlerde ABD'de tartışılan Soykırımı tanıma yasası ile ilgili gelişmeler; onları tarihlerindeki ikinci zirveye doğru hızla götürmektedir. Ermenilerin birinci zirvede elde ettikleri inanılmaz başarı, günümüz Ermeni camiası ve destekleyicileri için iyi bir emsal ve motivasyon kaynağı olmuştur. Bu nedenle Sevr'e giden yolda Hıristiyan Batı Dünyası ve Ermenilerin davranışlarının incelenmesi, Türk aydınları için bir "Paranoya" olmanın aksine hiçbir zaman unutulmaması gereken çok önemli derslerle doludur ve bu konu ile ilgilenen herkesin günümüzde cereyan eden siyasi olaylar ve nedenlerini daha kolay anlamalarına yardımcı olacaktır.
1919 yılı boyunca Amerika'da Ermeni propagandası çok yoğun bir çalışma içinde bulunuyor, Amerikan halkı, basın yayın organları, cemiyetler ve Kilise organları gibi vasıtalarla Başkan Wilson'u ve siyasetçileri etkilemeye çalışıyordu. Savaş bitmişti, Türk Toprakları büyük yabancı güçlerin işgal ve kontrolü altındaydı. Ancak "propaganda makinesi" halkın saf vicdanını ve masum dini duygularını, merhametlerini hedef aldığından hala başarılı oluyordu. Bu kaynaklar "Dünya savaşının bitmiş olmasına rağmen, Ermenilerin bir devlet kurmak istedikleri topraklarda savaşın hala devam ettiğini, Türklerin Ermenilere zulûm yaptıklarını" iddia ediyorlardı. Hatta sırf bu propagandaların etkisinde kalan Başkan Wilson, 21 Ağustos 1919'da Damat Ferit Paşa'ya bir nota göndermişti. Bu notada
"Kafkasya ve başka bölgelerde Ermenilerin öldürülmesi engellenmezse, Osmanlı İmparatorluğunun Türk bölgelerinden, Wilson prensiplerinin 12 nci maddesiyle tanınan bağımsızlığın geri alınacağı ve barış koşullarının Türkiye aleyhine değiştirileceği" bildiriliyordu. (1)
Tabii Nota tarihinin, 23 Temmuz – 7 Ağustos 1919 arası yapılan Erzurum Kongresi sonrasında oluşu, Ermenilerin bu kongreden büyük rahatsızlık duyduğunun ve bir hareket gösterme ihtiyacının işaretleri kabul edilebilir. Başkan Wilson Ermeni baskısının yoğunlaşması üzerine durumu yerinde incelemek üzere General James G. Harbourd başkanlığında bir heyet görevlendirdi. 46 kişilik heyet Anadolu ve Güney Kafkasya bölgelerinde 30 günlük bir seyahat yaptılar. Bu gezide heyet (Haydarpaşa – Konya- Adana üzerinden Tarsus, Mersin, İskenderun, Halep, Mardin'e oradan otomobille Diyarbakır, Harput, Malatya, Sivas, Erzincan, Erzurum, Kars, Erivan, Tiflis yolunu takip edecek sonra Bakü – Batum ve Karadeniz yoluyla İstanbul'a dönecekti. (2) 20 Eylül'de Sivas'a gelen heyet, Milli Mücadele liderleri ile de görüştü. Özellikle Amerikalı generalin ricası üzerine 22 Eylülde gizli olarak yapılan görüşme oldukça önemli sayılabilirdi. (3) Mustafa Kemal'in 24 Eylül'de General Harbord için hazırladığı bir muhtıra Amerikalı generale verilmek üzere 5 Ekim'de Yaveri Nuri Bey vasıtası ile Samsun (Canik) Mutasarrıfı Hamit Bey'e gönderilmişti. (4) Gezi dönüşü heyet raporunu 16 Ekim 1919'da kaleme aldı.
Rapor Ermeni Mandaterliği ile ilgili lehte ve aleyhte bazı esaslar ortaya koyuyordu. General Harbord genel olarak ayrı bir Ermenistan kurulmasına kesinlikle karşı çıkarken, bütün bölgede tek bir Manda yönetimi kurulmasını, eğer bölge halkı arasında bir kamu oyu yoklaması yapılırsa Manda Yönetimi için Amerika'nın tercih edileceğini belirtmiştir. Eğer ABD sadece Ermeni Mandaterliğini üstlenirse, bölgeye beş yılık bir süre içinde ortalama 750.000.000 Dolar harcamak ve bölgedeki Türk, Müslüman, Rus ve İran'a karşı bölgeyi koruyabilmek için yeterli olacak büyüklükte bir askeri güç'e ihtiyaç vardı. (5) Bölgeye gönderilecek askeri güç için tahminler bölgede yaşayan Ermenilerce desteklenecek Fransızların önerdiği 20.000 kişilik bir Avrupa ordusuyla, İngilizlerin yeterli bulduğu bir kaç subay arasında değişiyordu. (6)
Hatırlanacağı gibi Barış Konseyinde İngiltere baştan itibaren Ermenistan'ın koruyuculuğu görevini Amerika'ya yüklemek istiyordu. Ancak sadece Ermenistan küçük bir bölge olması nedeniyle, daha cazip olması için: İstanbul ve Boğazların mandaterliğini de Amerika'nın almasını istiyordu. Böylece bir taşla bir kaç kuş birden vurmuş olacaktı. Şöyle ki:
1- Savaş içinde "Ermeni Soykırım iddialarının" menşei Anadolu'daki Amerikan okulları, misyonerleri, Elçilik ve Konsoloslukları idi.
2- Ermeniler lehine kamu oyu vicdanına en fazla etkili olunan toplum Amerikan halkı olmuştu.
3- Amerikan halkı insanlık (ve dinsel) idealleri uğruna savaş içinde göç eden Ermenilere yardım için büyük kampanyalar yapmış ve halâ devam eden yüzlerce milyon dolara ulaşan yardım fonları oluşturmuştu.
4- Ermeni Lobisi'nin en etkin olduğu ülke de Amerika idi.
5- ABD'nin savaşa sokulması için bu olgulardan yararlanılmıştı.
6- Savaş içinde yapılan gizli anlaşmaların uygulamaya konması için tek engel Başkan Wilson ve onun ilkeleri idi. Eğer Rusya'ya verilecek pay ABD'ye devredilirse ABD'nin muhtemel bir itirazının önü alınmış olacaktı.
7- Rusya'daki iç savaş kızıllar lehinde gelişme gösteriyordu.
8- Doğu Anadolu ve Güney Kafkasya'da meydana getirilen bir Ermeni devleti bir yanda Türklerin, daha Doğudaki Turan ülkeleri ile temasını önlerken aynı zamanda Bolşevik bir Rusya ile İngiliz ve Fransız sömürge bölgeleri arasında bir tampon oluşturacak, İngiliz ve Fransız sömürgeleri muhtemel bir Sovyet tehdidinden korunmuş olacaktı.
9- İngiltere ve Fransa (kısmen de İtalya) kendi kamu oyları önünde verdikleri Türkleri cezalandırma ve Ermeni devleti kurma sözlerini de tutmuş olacaklardı.
İngilizler savaşın bitiminde Ermenistan topraklarını Türk Birliklerin çekilmesinin ardından hemen işgal etmişlerdi. Hükümet, bir Ermeni Mandasının işgücü ve para olarak pahalıya mal olacağının ama bunun karşılığında İngiltere'ye bir getiri sağlayamayacağının farkındaydı. İngilizler Doğu Anadolu ve Kafkasya'da kaldıkları sürede Ermenilerin bölgede üstün bir konuma geçmesi için ellerinden geleni yaptılar. Türklerin asker ve sivil birlikleri dağıtıldı, silah ve cephaneleri ellerinden alınıp Ermenilere verildi ve Türk lider ve memurlar görevlerinden alınıp sürgün edildi, yerlerine Ermeni yöneticiler getirildi. Ancak İngilizlerin bu bölgede bulunmalarının en önemli nedeninin Kafkas petrolleri ve Rus iç savaşında "Beyaz Ruslar"a yardım etmek olduğu her halde tahmin edilmeyecek (fakat açıklanacak) bir husus değildi.
İngiltere Kafkasya'dan çekilirken, ABD'nin gelişi de şüpheli olunca Fransa ile anlaşmayı ve hatta Ermenistan'a Fransa'nın asker gönderebileceğini de düşünmeye başladı. Lloyd George Paris'te Clemenceau ile 15 Eylül'de yaptığı, bir görüşme sırasında Kafkasya'nın ardından, 1 Kasım'dan itibaren kuvvetlerini Suriye ve Kilikya'dan çekmeye başlayacağını açıkladı. Fransız lider sadece tanımlanan bölgede İngiliz askerinin yerini Fransız askerinin almasını kabul etti. Ayrıca Fransız lideri "Ermenilerin soykırım tehdidi altında bulunması nedeniyle, sırf Konferansa yardımcı olmak amacıyla Ermenistan'a Fransız askeri göndermeyi" de önermişti. Tabii ki bu öneri herhangi bir anlaşmanın kabul edildiği anlamına gelmemeliydi. Fransa'nın Ermenistan'da bulunmak gibi bir arzusu yoktu. Bu aynı zamanda Fransızlar için olağanüstü bir külfet anlamına geliyordu. (7) Galiba General Harbord heyetinin "Ermenilerin amaçları ne olursa olsun, Türk topraklarında ayrı bir Ermenistan yaratmanın mantıklı bir yönü yok." (8) görüşüne onlarda katılıyor ama vazgeçmek de istemiyorlardı. İngilizler bu anlaşmaya uygun olarak 29 Ekim 1919'da Kilis'i, 30 Ekim'de Urfa ve Maraş'ı ve 5 Kasım'da da Antep'i Fransızlara devrettiler.
Ankara'da Büyük Millet Meclisi'nin açıldığı günlerde İtilaf Devletleri San Remo'da 18-26 Nisan günleri arasında yaptıkları toplantıda Anadolu'daki gelişmeleri hiç dikkate almadan; bir yıl önceden kararlaştırdıkları gibi. Türk ve Müslüman topluma hemen hemen hiç hak tanımayan bir anlaşma hazırladılar. Anlaşma 11 Mayıs günü Osmanlı Devletine sunuldu ve basına açıklandı. (9) Ve Osmanlı Devletine cevap vermesi için bir aylık bir süre tanındı. Konferans tamamen Lloyd George'un istediği gibi gelişmişti. Bazı yazarlar Konferansı "Lloyd George'un sirk'i" olarak değerlendirmektedirler. (10) Performansı mükemmeldi ve istediğini (en azından kağıt üzerinde) elde etmişti.
Yunan Ve Ermeni Zaferi
Kurulacak Ermenistan'la ilgili esaslar 25 Nisan Pazar günü saat 11'de San Remo'da Villa Devachan'da başlayan görüşmelerde İngiliz temsilciliğinin aşağıdaki tasarısı İngilizce ve Fransızca olarak sunuldu. (11)
a. Türkiye ile Barış Antlaşması tasarısının ilk baskısının Bölüm III, Kesim V'inde yer alan sınırlar içinde, Amerika Birleşik Devletleri'nin Ermenistan Mandaterliğini kabul etmesi için Başkan Wilson'a çağrıda bulunulması.
b. ABD Mandater olmayı kabul etmek istemiyorsa, Birleşik Devletler Başkanından, Ermenistan'ın aşağıdaki madde tasarısında belirtilen sınırları hakkında hakemlik yapmasının istenmesi.c. Barış Antlaşmasına Ermenistan hakkında şu anlamda bir madde konulması: Türkiye, Ermenistan ve öteki bağıtlı yüksek taraflar, Erzurum, Trabzon, Van ve Bitlis İllerinde Türkiye ile Ermenistan sınırı konusunu, ABD Başkanının hakemliğine sunmayı ve bu konudaki kararını olduğu kadar, bağımsız Ermenistan Devletinin denize çıkışı için ileri sürebileceği tüm hükümleri kabul etmeyi kararlaştırmışlardır.Bu hakemliğe dek, Türkiye ile Ermenistan'ın sınırları bugünkü gibi kalacaktır. Ermenistan'ın kuzey ve doğudaki, yani Ermenistan ile Gürcistan ve Ermenistan ile Azerbaycan arasındaki sınırları, üç Kafkas Devleti'nin kendi aralarında bu konuda bir anlaşmaya varamamaları halinde, Yüce Kurulca, Ermenistan'la Türkiye arasındaki sınırla ayni zamanda saptanacaktır.
Fransız ve İtalyan temsilcileri bu öneriyi kabul ettiler. ABD Başkanı Wilson kendisinden talep edilen mandaterliği kabul etme izni alabilmek için 24 Mayıs 1920 tarihinde Kongreye bir başvuruda bulundu. Wilson'un teklifi uzun bir değerlendirme sonrasında şöyle devam ediyordu:
"...... San Remo'daki Konseyin çağrısına cevaben Kongrede Yürütme Organı'na Amerika'nın Ermenistan Mandasını kabul etme yetkisi verilmesini acilen tavsiye eder ve isterim. Bu öneriyi Amerikan halkının, işlemin gerçekleştirilmesine istekli olduğu inancı ile sunuyorum. Ermenistan'a duyulan yakınlık, halkımızın sadece belirli bir kesiminde değil, Ermenistan'ın yaşamının en kritik noktasından yardımları sayesinde kurtulduğu, yurdun tüm Hıristiyanlarında görülmektedir. Bu cömert halk, gönüllerinde Ermenistan sorununu kendi sorunları yapmışlardır. Anlatılması güç bir eza –cefa döneminden sıyrılmakta olan Ermenilerin yüce beklentiler ve umutlarla sarıldıkları, bu halk ve hükümetidir ve umarım Kongrede bu beklentilere gerekli biçimde cevap verecektir...." (12)
1-Haziran 1920 günü Senato 52'ye karşı 23 oyla şu kararı aldı.
"Başkan Wilson'un 24 Mayıs 1920 tarihli mesajıyla sunduğu Ermenistan Mandaterliği'nin Yürütme Organınca kabulünü, Kongre ret eder..." (13)
Bu karar Ermeni tarihi için dönüm noktası kabul edilebilir. Ermenistan'ı yaratmayı düşünen liderler Llyod George, Clemenceau ve Briand, Nitti ve Hatta Wilson ellerinden geleni yapmış, barış antlaşmasına bir Ermenistan haritası eklemişlerdi. Ermeni toplumu 40-50 yıldır verdikleri mücadelenin sonucunu elde etmek üzeri bulunuyorlardı. Dünyanın her tarafındaki Ermeni cemaati büyük bir sevinç ve gurur içinde, mutlu idiler. Artık Ermenistan önünde hiç bir engel kalmamış gibiydi; çünkü nede olsa Damat Ferit ve Osmanlı Sultanı İngilizlerin avucundaydı ve her istenileni yapıyordu, yapacaktı.
Ellerinde yeterli Kara Gücü olmayan ve Türklerle yeni bir savaşa girmek istemeyen işgal güçleri için en önemli avantaj Sultan ve Hükümeti idi. "Eğer bize destek vermezseniz İstanbul'dan kovulursunuz" şantajı çok etkili oluyordu. Bu kozu ustaca kullanıp İstanbul Hükümeti'nin Anadolu Hükümeti ile mücadele etmesini ve Anadolu'daki direnci yok etmesini istediler. İmkansız gibi görünen bu durum neredeyse Şeyhülislamın fetvası ile gerçekleşiyordu. Anadolu'nun dört bir yanında isyanlar başladı. (14) Batılıların üzerinde durmadığı bu olay, Türkler için çok büyük ölçüde tehlikeli boyutlara ulaşmıştı. Konya'da, Balıkesir – Bandırma ve İzmit Adapazarı, Bolu Yozgat, Güneydoğu Anadolu bölgelerinde gelişen isyanlar Ankara'yı da tehdit etmeye başlamıştı.
Türklerin antlaşmaya tepkisi tam anlamıyla bir şok, hayal kırıklığı ve sınırsız bir öfke olmuştu. Tevfik paşa 11 Mayıs günü anlaşmayı gördükten sonra yurda çektiği telgrafta, Yunanlıları Anadolu'dan çıkarmak için hiç umut kalmadığını ve koşulların "bağımsızlık prensipleri" ile bir arada düşünülemeyeceğini, bildiriyordu. Koşulların İstanbul'da duyulmasının ardından basın, Türkiye'ye "İdam cezası" verildiğini söyleyerek bir ağızdan itiraz etti. Sadrazam da, İngiliz Yüksek Komiseri de Robeck'e, antlaşmayı milliyetçilere kabul ettirmenin neredeyse "olanaksız" olduğunu söylüyordu. Paris'teki delegasyon başkanı Tevfik paşa, müttefikler, (İngiltere ve Fransa) arasında bir çatlak olduğunu fark ettiği için görüşmeleri biraz uzatmak ve bir şeyler elde etmek istiyordu. (15) Bunu fark eden işgalciler ellerindeki en büyük koz "Yunan Ordusunu" öne sürdüler. Yunanlılar 22 Haziran'da Balıkesir, Bursa istikametinde ilerlemeye başladılar. Yunan Ordusu ilerlerken İngilizlerde denizden zayıf Türk Birliklerinin direncini kırmak için, yan ve gerilerine deniz gücü ile baskı yapmaya başladı. (16) Türk müfrezeleri 30 Haziran'da Balıkesir'i, 3 Temmuz'da Nazilliyi, 7 Temmuzda da Bursa'yı terk ettiler. Bursa'nın terki Türk kamu oyunu çok yaraladı. Meclis kürsüsünün üstüne siyah bir örtü örtüldü ve Millet Meclisi üyeleri Bursa kurtarılıncaya kadar bu örtüyü kaldırmamaya yemin ettiler ve kaldırmadılar. (17) Yunan Ordusunun iştahı bir türlü tükenmiyordu 20-27 Temmuz arasında Doğu Trakya'yı işgal ederek İstanbul kapılarına dayandılar.
Batı dünyasında Yunanlıların bu kadar kolay ilerleyebileceği tahmin edilmiyor, özellikle askerler Yunanlıların üstesinden gelemeyeceği bir çıkmaza gireceği endişesini dile getiriyorlardı. Churchill bu konuda görüşünü şu sözlerle belirtiyor:
"Yunan kuvvetlerinin dikkat çekici ve ümit edilmeyen başarısı Müttefik devlet adamlarınca alkışlandı, askerler gözlerine inanamadılar, Lloyd George çok coşkulu idi. Görünüşe göre o bir kere daha haklı çıkmış ve askerler yanılmıştı." (18)
Aslında plânın çok cüretkâr olduğunun Lloyd George'da farkındaydı. Yunan saldırısına izin verdiği zaman, çevresindekilere "Başarıya ulaşırlarsa sorun yok ama eğer bu cüretkâr davranış başarılı olmazsa, o zaman ortaya .. doğrudan kabul edilmesi gereken .. yeni bir durum çıkacaktır. Her şey önümüzdeki üç dört hafta içinde belli olur." (19) diyordu.
Lloyd George tam bir Yunan fanatiği gibi davranıyordu. Ermenilerden çok Yunan İmparatorluğunun hayali ile yaşıyor gibiydi. Bütün ağırlığını en kritik anlarda Yunanlılardan tarafa koymaktan çekinmiyordu. Yunanistan'ın Türk milliyetçileri yeneceğine ve İstanbul Hükümetine yürekten inanıyordu. Kendisine karşı çıkan Churchill ve Mareşal Sir Heny Wilson'un protestolarına kulak asmıyor ve onlar için şu sözleri söylüyordu.
"Elbette askerler Yunanlılara karşıdır... Onlar Türkleri benimser. Asker Muhafazakârdır. Türkleri desteklemek de Muhafazakârların politikasıdır. Onlar Yunanlılardan nefret eder. Muhafazakârların endişelerinden Henry, Wilson'un yaptıklarımıza bu denli karşı çıkışının nedeni budur." (20)
Yunanlıların seri ilerleyişi nedeniyle paniğe kapılan Damat Ferit, 25 Haziran'da Tevfik Paşa'yı görevinden aldı ve İstanbul'da 22 Temmuz günü bir şura toplandı (Saltanat Şurası) ve bu sırada alınan yetki ile Osmanlı temsilcileri Hadi Paşa, Rıza Tevfik ve Reşad Halis Beyler 10 Ağustos 1920 Salı günü Paris'in Sevr (Sevres) mevkiinde anlaşmayı imzaladılar. Barış Antlaşmasının önde gelen iki Ermeni temsilcisinden biri olan Avadis Aharonyan, günlüğünde haklı olarak, Sevres Antlaşmasının imzalandığı günü "Hayatımın en mutlu günü" olarak anmaktadır. Gerçekten de bütün dünya Ermenileri ve Yunan ırkı mensupları için 10 Ağustos, Tarihlerinin en aydınlık dönemini gösteriyordu. Bu anlaşma ile Anadolu ve Trakya bölgelerinde iki yeni Hıristiyan Devlet; dev bir Yunan İmparatorluğu ve yakın bir gelecekte Doğu Akdeniz ve Baku'ye kadar genişleme şansı olan tarihin gelmiş geçmiş en büyük Ermeni Devleti doğmuş oluyordu. Osmanlı Devleti'nin yapacak hiç bir şeyi kalmamıştı. Sevre'le birlikte 900 yıla yakın süren Anadolu ve Doğu Avrupa Müslüman hakimiyetinin sonunun geldiği kabul ve ilan ediliyordu.
Sevr Antlaşmasında doğrudan Ermenilerle ilgili maddeler 88,89 ve 230'ncu maddelerdir ve şöyledir:
Md.88: Türkiye öteki müttefik devletlerin yaptıkları gibi, Ermenistan'ı özgür ve bağımsız bir devlet olarak tanıdığını bildirir.
Md.89: Öteki kayıtlı yüksek taraflar gibi Türkiye ve Ermenistan da, Erzurum, Trabzon, Van ve Bitlis illerinde, Türkiye ile Ermenistan arasındaki sınırın tespit edilmesi işini ABD Başkanı'nın hakemliğine sunmayı ve bu konudaki kararın olduğu kadar, Ermenistan'ın denize çıkışı ile sözü geçen sınıra bitişik bütün Osmanlı topraklarının Askerden arındırılmasına ilişkin ileri sürülebilecek bütün hükümleri kabul etmeyi kararlaştırırlar.
Md.230: Osmanlı Hükümeti 1 Ağustos 1914 tarihinde Osmanlı İmparatorluğunun parçası bulunan her hangi bir bölgede savaş durumu sırasında işlenen topluca ölümlerden sorumlu olan ve müttefik devletlerce istenen kişileri kendisine teslim etmeyi yüklenir. (21)
Yunanlılar elde ettiği inanılmaz şansın peşini bırakmadılar 29 Ağustos'ta Uşak ve çevresini de işgal ettiler ve Eskişehir – Kütahya – Afyon şehirleri yakınına geldiler. Büyük Millet Meclisi bu anlaşmayı tanımadığını ve anlaşmayı imzalayanların 29 Nisan 1920 tarihinde çıkardığı "Hıyanet-i Vataniye" kanunu gereğince yargılanacağını ilan etti (22)
DİPNOTLAR
1 . Seçil Akgün,General Harbord'un Anadolu Gezisi ve Ermeni meselesine Dair Raporu s.74-75 (İstanbuk-1981)
2. Aynı Eser, S.74-75.
3 . Fethi Tevetoğlu, "M.Kemal Paşa- General Harbord Görüşmesi "Türk –Kültürü, No:80, Haziran 1969, s.3-5.
4 . Aynı Eser, S.4-5.
5 . Seçil Akgün, a.g.e., S.136-145.
6 . Paul C. Hemreich :Sevr Entrikaları, S.153. ( Sabah Kitapları, İstanbul-1996)
7 . Aynı Eser, s.106- 107.
8 . Andrew Mongo, Atatürk, S.243 (Türkçesi Füsun Deruker, Yeni Binyıl, Sabah Kitapları, İstanbul –2000).
9. Sevr Entrikaları S.219-233.
10. David Walder, The chanak Affair, S.110 (Hutchinson of London –1969).
11. Osman Olcay: Sevre Andlaşmasına Doğru, S.566-567. (SBS Basın Yayın Yüksek Okulu-1980 )
12. General Harbord'un Raporu, S.155-158, James B. Gidney : A Mandate for Armenia S.226.(The Kent State Univ.Press,Ohio-1967)
13. Aynı Eser, S.158.
14. Türk İstiklâl Harbi, VI Cilt, İÇ Ayaklanmalar (1919-1921) (Genkar Basımevi, Ankara – 1964, Kroki-i Grafik-I).
15 Sevr Entrikaları, S.237 – 238.
16. İhsan Ilgar, Milli Mücadele'de Bursa, S.42-51 (Tercüman-İstanbul -1980) Hacim Muhittin Çarıklı'nın Hatıraları, S.275-278 (Ankara –1970).
17. İkinci Harp Tarihi Semineri, İhsan Güneş, S.152 (Bildiriler –Ankara).
18. Winston S. Churchill : The Aftermath Being a Sequel to The World Crisis, S.376 (London-1944).
19. Sevr Entrikaları, S:239.
20. Aynı Eser, S.238, 251, Dip Not: 7-8.
21. Geçmişten Bugüne Ermeni İlişikleri, S.82 (Genkur- Ankara –1989).
22. Hamza Eroğlu, Türk İnkilâp TArihi, S.211 (Milli Eğitim Basımevi; İstanbul-1982).
Kaydol:
Kayıtlar (Atom)